Ευχές..

Κύπρος 1974. Ημέρες μνήμης και περισυλλογής..

Σύγχρονοι Ελληνοκύπριοι βατραχάνθρωποι σε παρέλαση εθνικής επετείου (Φωτ. Αρχείου)

Για μια ακόμη χρονιά, θα θυμηθούμε "επετειακά", τα θλιβερά γεγονότα της εισβολής των τουρκικών στρατευμάτων στην Κύπρο το 1974, σαν κατάληξη του άσκοπου και άτοπου πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου, που μόνο προβλήματα ...δεν έλυσε!!

Όλα έχουν καταγραφεί, βιβλία έχουν εκδοθεί κατά διαστήματα, που το ένα καλύπτει ή συμπληρώνει το άλλο, σαν αντίλαλος των φωνών των μαχητών, που έμοιαζαν να έχουν μια θηλιά στο λαιμό, από το αίσθημα της αδικίας που τους είχε καταλάβει. Ο αγώνας τους για τα πάτρια και τα όσια, αναγνωρίζεται πολύ αργά, ανεξάρτητα από το μη αίσιο τέλος των επιχειρήσεων.

Το "τις πταίει" φαίνεται μέσα από τα πορίσματα των εξετάσεων για τα γεγονότα εκείνης της εποχής. Σε ό,τι αφορά τις Μονάδες Καταδρομών της Κύπρου, χρησιμοποιήθηκαν "άτσαλα" για να καλύψουν ανάγκες του πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου, με αποτέλεσμα να υποστούν απώλειες σε προσωπικό και υλικό και να αντιμετωπίζουν προβλήματα κατά την διεξαγωγή των επιχειρήσεων που ακολούθησαν.

Μια ενδιαφέρουσα καταγραφή, σχετικά με τις ελληνικές ειδικές δυνάμεις στην Κύπρο, που δεν έχει αναδειχθεί πολύ, είναι αυτή που αναφέρεται στην χρησιμοποίηση των Ελλήνων και Ελληνοκυπρίων βατραχανθρώπων, που υπηρετούσαν το 1974 στην Κύπρο. Μια Ομάδα των 20 περίπου υπαξιωματικών και ναυτών.

Δυστυχώς η χρησιμοποίησή τους δεν ήταν αυτή που θα έπρεπε να είναι. Όπως και με τους καταδρομείς, τους έμπλεξαν στο πραξικόπημα και στη συνέχεια, όταν έγινε η εισβολή, έμειναν αναξιοποίητοι, παρά την πρόθεση του τότε ναυτικού διοικητή της ΝΔΚ να τους αναθέσει αποστολές δολιοφθορών κατά του τουρκικού στόλου.

Τελικά, σύμφωνα με την μαρτυρία του διοικητού ΟΥΚ, η μόνη αποστολή στην οποία ενεπλάκησαν ήταν η άμυνα της Ναυτικής Βάσεως Αμμόχωστου "Χρυσούλης" (ΝΒΧ) και στη συνέχεια η καταστροφή κρισίμων υλικών και οπλισμού για να μην πέσουν σε τουρκικά χέρια. Καμμία ένδειξη για κοινή συνεργασία ή έστω ύπαρξης κοινού σχεδίου δράσης!

Λάθη, πολλά λάθη... και όπως έλεγε κάποιος παλιός στρατιωτικός, "Στον πόλεμο, αυτός που κάνει τα λιγότερα λάθη κερδίζει!"

Ανιχνευτής

Για τον Θέμη Μαρίνο

Μεταξύ των πρώτων ειδικών επιχειρήσεων της Κατοχής στην χώρα μας συγκαταλέγεται και η καταστροφή της γέφυρας του Γοργοποτάμου. 

Πριν από λίγο καιρό, τον Δεκέμβριο του 2018,  "έφυγε" και ο τελευταίος επιζών Έλληνας Καταδρομέας, ο γνωστός σε όλους εμάς, του παλιότερους, αείμνηστος Θεμιστοκλής Μαρίνος. 

Δεν είμαι βέβαιος αν οι νεώτεροι έχουν ασχοληθεί και γνωρίζουν το θέμα. Τις ημέρες του θανάτου του γράφτηκαν πολλά άρθρα για την ζωή του και τις επιχειρήσεις που έλαβε μέρος, με αποκορύφωμα την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου και ξαφνικά όλα "ξεφούσκωσαν" γρήγορα , όπως συνήθως συμβαίνει. 

Από τα άρθρα που διάβασα, ένα μου έκανε την καλύτερη εντύπωση και γι' αυτό με πολύ σεβασμό στον συγγραφέα αλλά και στην πηγή, το αναδημοσιεύω, συμβολικά στη μνήμη του θανόντος. Τουλάχιστον θα παραμείνει σ' αυτή την ήσυχη ιστοσελίδα που τελευταία , είναι αλήθεια ότι έχει παραμεληθεί. 

Θα επανέλθει όμως πάλι! Δεν θα γράφονται πολλά, αλλά λίγα και  καλά. Άλλωστε δεν επιδιώκεται το κέρδος, αλλά η διάδοση της γνώσης και η τήρηση της ιστορικής μνήμης, χωρίς διαστρεβλώσεις.

Ανιχνευτής

Θέμης Μαρίνος, ο D/H 399 της SOE 

Γράφει ο κ. Πέτρος Μακρής-Στάικος*

Ο Θέμης Μαρίνος, εκπαιδευτής 

στο στρατόπεδο της SOE,

 στη Χάιφα, το 1941.

Τον Θέμη Μαρίνο είχα την τύχη και τη χαρά να τον γνωρίσω στα γραφεία της «Εταιρείας Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας» (ΕΜΕΙΣ), όταν αμφότεροι ήμασταν μέλη του διοικητικού συμβουλίου της, αργότερα δε τον είχα συναντήσει σε διάφορες εκδηλώσεις. Με είχε εντυπωσιάσει η σεμνότητά του, ενώ υπήρξε πάντα πρόθυμος να απαντήσει στις ερωτήσεις μου για ιστορικά θέματα. Τα όσα ακολουθούν αποτελούν απότιση τιμής στη μνήμη του.

Η Ιστορία της Κατοχής στην Ελλάδα δεν αποτελεί μονοσήμαντη αφήγηση. Κάτι τέτοιο ισχύει μόνον για τους δογματικούς και τους αφελείς. Πρόκειται, αντίθετα, για ένα ιστορικό φαινόμενο με διάφορες συνιστώσες και, συχνά μεταβαλλόμενες, παραμέτρους. Εδώ θα ασχοληθώ κυρίως με τη βρετανική κυβέρνηση και τις μυστικές της υπηρεσίες, ιδίως δε με εκείνες που ιδρύθηκαν για τις ανάγκες του πολέμου.

Η προσάρτηση της Αυστρίας στη χιτλερική Γερμανία, τον Μάρτιο του 1938, οδηγεί τη SIS (Secret Intelligence Service) στην ίδρυση μιας νέας μυστικής υπηρεσίας, της Section D. Σκοπός της είναι η πρόκληση της οικονομικής κατάρρευσης του εχθρού, με δολιοφθορές, ανορθόδοξο πόλεμο, εργατικές αναταραχές, πληθωρισμό κ.ά. Την ίδια περίπου εποχή, το War Office (υπουργείο Πολέμου) δημιουργεί και αυτό μία υπηρεσία ανορθόδοξου πολέμου και ανταρτοπολέμου που θα λάβει το παραπλανητικό όνομα Military Intelligence (Research) MI (R).

Στις 14 Ιουνίου του 1940 οι Γερμανοί μπαίνουν στο Παρίσι και οι εξελίξεις γίνονται ραγδαίες. Η Section D, η MI (R) και το λεγόμενο Electra House, δηλαδή η υπηρεσία «μαύρης» προπαγάνδας, συγχωνεύονται και αποτελούν πλέον την Special Operations Executive (SOE-Υπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων). Η Μ. Βρετανία της εποχής κυβερνάται από κυβέρνηση συνεργασίας Συντηρητικών και Εργατικών. Ο Συντηρητικός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ αναγκάζεται να κάνει μεγάλες υποχωρήσεις απέναντι στους Εργατικούς, ιδίως όσον αφορά τη στελέχωση και τον έλεγχο της νέας παραστρατιωτικής υπηρεσίας. Η SOE ιδρύεται στις 16 Ιουλίου του 1940 και υπάγεται αμέσως στο νεοσύστατο υπουργείο Οικονομικού Πολέμου (Ministry of Economic Warfare-MEW), με υπουργό τον καθηγητή στο London School of Economics και βουλευτή του Εργατικού Κόμματος, Χιου Ντόλτον, που είναι φανατικός αριστερός. Σε σημείωμα, εξάλλου, του Τσώρτσιλ προς τον προκάτοχό του στην πρωθυπουργία, Νέβιλ Τσάμπερλεν, αναφέρει πως (όπως έχει αποφασιστεί) η βρετανική επίθεση κατά της γερμανικής κυριαρχίας πρέπει αναγκαστικά να στηριχθεί σε «αριστερά επαναστατικά κινήματα». (Βλ. TNA CAB 101/240/2, σελ. 15). Η τοποθέτηση αυτή, αργότερα θα εξελιχθεί στη λεγόμενη «διττή» βρετανική πολιτική απέναντι στην Ελλάδα.

Δεν είναι γνωστό το πότε ο Θέμης Μαρίνος εντάχθηκε στη SOE. Γεγονός είναι, πάντως, ότι εκεί του δόθηκαν ο κωδικός αριθμός D/H 399 και το κωδικό όνομα «Themi». Γεγονός είναι, επίσης, ότι υπήρξε απόφοιτος του Κέντρου Ειδικής Εκπαιδεύσεως (STC) της SOE. Η σχολή λειτουργούσε σε έναν λόφο πάνω από τη Χάιφα. Εκτός από τα θεωρητικά μαθήματα, οι φοιτούντες εκεί εκπαιδεύονταν στην πτώση με αλεξίπτωτο αλλά και σε μεθόδους ανορθόδοξου πολέμου. Ένα από τα πλέον ανατριχιαστικά –και ευρύτερα άγνωστα– μαθήματα, ήταν η θανάτωση κάποιου, με τα δύο μεγάλα δάκτυλα του ενός χεριού βαθιά μέσα στα μάτια του.

Ο Bollo, ο Ρόμελ, ο Ζέρβας και οι δισταγμοί του Βελουχιώτη

Τον Αύγουστο του 1942, επικεφαλής της SOE Καΐρου τοποθετείται ο Λόρδος Γκλένκονερ και εκείνος προσλαμβάνει ως αρχηγό του επιτελείου του, τον μετέπειτα ταξίαρχο Κλίβελαντ Μέργουιν Κιμπλ, ή «Bollo», έναν χολερικό και –λόγω φυσικών και επαγγελματικών μειονεκτημάτων– συμπλεγματικό άνθρωπο. Όμως ο Κιμπλ διαθέτει ένα κρυφό πλεονέκτημα: 

Είναι ο μοναδικός αξιωματικός της SOE που, λόγω της προηγούμενης θέσης του, έχει πρόσβαση στο Ultra (τα προϊόντα της αποκρυπτογράφησης των κωδικοποιημένων επικοινωνιών των δυνάμεων του άξονα) και στα σήματα του στρατάρχη Ερβιν Ρόμελ, από και προς το Βερολίνο και τη Ρώμη, που έχουν υποκλαπεί μέσω αυτού. Έτσι γνωρίζει ότι από τα τέλη Αυγούστου του 1942 το Afrika Korps δεν εφοδιάζεται πλέον από την Ελλάδα, μέσω της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης-Αθηνών-Πειραιώς, αλλά σχεδόν αποκλειστικά από την Ιταλία, είτε απευθείας είτε μέσω Κρήτης (βλ. ενδεικτικά, TNA HW 1/1139, F. H. Hinsley κ.α., British Intelligence in the Second World War, τόμ. 2, σελ. 407 και εξ., Andreas Hillgruber στο Oberkommando der Ehermacht Kriegstagebuch, ημιτ. Ι, σελ. 141, M.R.D. Foot, SOE, σελ. 234).

Στις 15 Σεπτεμβρίου του 1942, ο στρατάρχης Χάρολντ Αλεξάντερ καλεί τον Γκλένκονερ και, ενόψει της επικείμενης μάχης του Ελ Αλαμέιν, του ζητάει το άμεσο και όσο το δυνατόν πιο ισχυρό πλήγμα κατά των γραμμών εφοδιασμού του εχθρού, στην Ελλάδα και στην Κρήτη. Έτσι ο Κιμπλ, παρ’ όλον ότι γνωρίζει την αλήθεια, διοργανώνει την επιχείρηση Harling, έχει ως σκοπό την ανατίναξη μιας από τις τρεις σιδηροδρομικές γέφυρες, εκείνες του Ασωπού, της Παπαδιάς και του Γοργοποτάμου. Ρώτησα κάποτε τον Θέμη Μαρίνο, αν γνώριζε τα παραπάνω. Εκνευρίστηκε και μου απάντησε: «Για το Ελ Αλαμέιν τα μάθαμε μετά!». Όσο για το τι επεδίωκε ο Κιμπλ με την ανατίναξη, οι σκοποί του ήταν δύο: Πρώτον να ικανοποιήσει την προσωπική του φιλοδοξία και δεύτερον να δικαιολογήσει τις πολλές χιλιάδες χρυσές λίρες που είχαν δοθεί στο ΚΚΕ, στο ΕΑΜ και στον ΕΛΑΣ, χωρίς κάποιο εμφανές αποτέλεσμα (βλ. Foot, όπ.π., και TNA FO 371/37201/R 654).

Όπως είναι γνωστό, η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου έγινε στις 25 Νοεμβρίου του 1942, όταν πλέον ο Ρόμελ είχε συντριβεί στο Ελ Αλαμέιν. Όπως επίσης είναι γνωστό, η καθυστέρηση είχε ως αιτία τον δισταγμό του Αρη Βελουχιώτη να παραβεί τη «γραμμή» του ΚΚΕ για τη μη συνεργασία, οποιασδήποτε μορφής, με τους Βρετανούς. Τελικά ο φόβος του ότι ο Ζέρβας θα καρπωθεί όλη τη δόξα για την ανατίναξη θα τον κάνει να παραβεί την «γραμμή», αγνοώντας τον κίνδυνο να υποστεί τις κομματικές συνέπειες.

Αν και «φάρσα» του Κιμπλ, ο Γοργοπόταμος είχε δύο σοβαρότατες συνέπειες για τα ελληνικά πράγματα. Η πρώτη συνίσταται στη ριζική μεταβολή της πολιτικής και των σχεδίων για το αντάρτικο, για το οποίο αποφασίζεται η ενίσχυση και η ανάπτυξή του, για την πραγματοποίηση εκτεταμένων δολιοφθορών κατά του εχθρού. Έτσι, ενώ αρχικά είχε δοθεί η εντολή να επιστρέψουν τα μέλη της αποστολής Harling εκτός από τον Κρις Γούντχαουζ και τον Θέμη Μαρίνο που θα παρέμεναν στην Ελλάδα μαζί με δύο ασυρματιστές, σε λίγο αυτή ανακαλείται και όταν οι υπόλοιποι επιστρέφουν, σχηματίζεται η British Military Mission (BMM), ή Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή (ΒΣΑ), που θα δράσει μέχρι το 1944.

Ο Θέμης Μαρίνος (κέντρο) με μέλη της αποστολής της SOE στα Θεοδώριανα Άρτας, τον Μάιο του 1943. Άκρη δεξιά, ο Κρις Γούντχαουζ 

Ο Γοργοπόταμος είχε, επίσης, ως αποτέλεσμα τη ραγδαία ανάπτυξη του ανταρτικού κινήματος και ιδίως του ΕΛΑΣ. Η βρετανική παρουσία και το αίσθημα ασφαλείας που αυτή προκαλούσε, συνετέλεσαν τα μέγιστα στο γεγονός αυτό. Σε ήσσονα βαθμό, επίσης, συνετέλεσε και η πείνα στην Αθήνα τον τραγικό χειμώνα του 1941-1942. Δυστυχώς για τον τόπο μας η, μέχρι τα τέλη του 1943, πάσης φύσεως ενίσχυση του ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ από την SOE Καΐρου, ενώ αυτή γνώριζε τον κίνδυνο που αποτελούσαν για την Ελλάδα, είχε ως συνέπεια έναν πρώτο εμφύλιο πόλεμο και χιλιάδες νεκρούς μέχρι την Απελευθέρωση. Πριν από χρόνια, μιλούσα με τον Θέμη σε μια συγκέντρωση. Σε λίγο, κάποιος που με είχε δει, με πλησίασε και μου είπε: «Τρεις άνθρωποι έσωσαν την Ελλάδα τα χρόνια εκείνα. Ο Κρις Γούντχαους, ο Νίκολας Χάμοντ και ο Θέμης Μαρίνος. Και οι τρεις αγνόησαν εντολές και οδηγίες της SOE...».

* Ο κ. Πέτρος Στ. Μακρής-Στάικος είναι ιστορικός ερευνητής, συγγραφέας.
(Πηγή Εφημερίδα Καθημερινή)