O Ιερός Λόχος στη Λήμνο

Βρετανικά σκάφη μεταφοράς καταδρομικών τμημάτων εκείνης της εποχής στο Αιγαίο. (Φωτο αρχείου)

Μια από τις επιχειρήσεις ανακατάληψης νήσου που εκτέλεσε ο Ιερός Λόχος πριν από 70 χρόνια, ήταν και αυτή στη Λήμνο, στο βορειοανατολικό άκρο του Αιγαίου.

Ήδη η επιχείρηση στη Νάξο ήταν σε εξέλιξη, όταν ξεκίνησε στις 14 Οκτωβρίου του 1944 η προπαρασκευή της επιχείρησης για την απελευθέρωση της Λήμνου, από τη Δύναμη «Β» του Ιερού Λόχου, στον οποίο ανατέθηκε η αποστολή από τη «Δύναμη 142» δηλαδή από την βρετανική ταξιαρχία Καταδρομών.

Οι πληροφορίες που είχαν περιέλθει στη διοίκηση την προηγούμενη ημέρα από περίπολο αναγνώρισης, ανέφεραν για επικείμενη αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων του νησιού. Η εχθρική δύναμη κατοχής, αποτελούμενη από 250 Γερμανούς και 65 Ιταλούς, ήταν εγκατεστημένη στο Μούδρο, υπό τις διαταγές του Γερμανού λοχαγού Σουλτς. Οι πληροφορίες επίσης έλεγαν ότι ο «κύριος» λοχαγός είχε ξεκινήσει το πλιάτσικο, αποσπώντας με τη βία, ό,τι χρυσαφικά έβρισκε από τους κατοίκους. 

Χάρτης Λήμνου

Μέσα στο λιμάνι υπήρχαν 4 πλοία μεταφοράς και μια βενζινάκατος. Τα δύο (το ένα ποταμόπλοιο) προορίζονταν για την μεταφορά της παραπάνω δύναμης. Επιπλέον, υπήρχαν ακόμη 150 Γερμανοί στρατιώτες που ήταν ήδη επιβιβασμένοι στα άλλα δύο πλοιάρια, (36 και 14 τόννων αντίστοιχα) υπό την διοίκηση ενός Γερμανού υποπλοιάρχου, του Φον Ριχτχόφεν έτοιμοι για απόπλου. 

Κατόπιν τούτου, το καταδρομικό απόσπασμα συγκροτήθηκε με 3 διμοιρίες κρούσεως, 1 διμοιρία πολυβόλων, 1 ομάδα όλμων των 3΄΄ (ιντσών), ομάδα αντιαρματικών Πιάτ, ομάδα καταστροφών, και ομάδα διαβιβάσεων. Από πλευράς εξοπλισμού, ενισχύθηκε με ειδικά μέσα και υλικά, όπως μια βενζινάκατο, πτυσσόμενες ελαστικές λέμβους, μοτοσυκλέτες, οχήματα μάχης και βαριά πολυβόλα.

Το απόσπασμα θα υποστηριζόταν από μονάδες του συμμαχικού πολεμικού ναυτικού αλλά και από μαχητικά της βρετανικής πολεμικής αεροπορίας, της γνωστής RAF.

Επικεφαλής του αποσπάσματος, που η συνολική του δύναμη έφτανε τους 150 Ιερολοχίτες, τέθηκε ο διοικητής της Δύναμης «Β» και ταυτόχρονα υποδιοικητής του Ιερού Λόχου Σχης Κετσέας, βετεράνος του Αλβανικού έπους.

Παράλληλα, αποφασίστηκε να συνοδεύσουν το απόσπασμα, οι επιτελάρχες του Ιερού Λόχου και της βρετανικής ταξιαρχίας Καταδρομών, (στην οποία υπαγόταν ο Ιερός Λόχος) Αντισυνταγματάρχες Ρούσσος και Λεπρέκ, αντίστοιχα.

Η μεταφορά του αποσπάσματος σχεδιάστηκε να γίνει από τη Χίο, όπου ήταν η βάση επιχειρήσεων του Ιερού Λόχου, με 2 βρετανικά αποβατικά σκάφη, το κότερο «Ελίκη» και το Π/Κ (πετρελαιοκίνητο) «Σεβαστή».

Παρά την κακοκαιρία που επικρατούσε στο Αιγαίο, η Δύναμη Επιχειρήσεων απέπλευσε από τη Χίο στις 5 το πρωί της 15 Οκτωβρίου του 1944. Γύρω στις 3 τα ξημερώματα της 16ης Οκτωβρίου έφτασε στο λιμάνι της Μύρινας ένα από τα βρετανικά αποβατικά το οποίο μετέφερε την 1η διμοιρία Ιερολοχιτών, τον διοικητή του αποσπάσματος, τον επιτελάρχη του Ιερού Λόχου και τον Βρετανό επιτελάρχη της ταξιαρχίας Καταδρομών.  

Εκτός από την θερμή υποδοχή όσων κατοίκων περίμεναν στην προβλήτα, το τμήμα δέχτηκε και τις τελευταίες πληροφορίες περί της εχθρικής κατάστασης, από την περίπολο αναγνώρισης που είχε σταλεί προ ημερών, η οποία τους ανέμενε στο λιμάνι. 

Η Μύρινα δεν είχε κανένα τμήμα των κατοχικών δυνάμεων. Όλοι είχαν συμπτυχθεί στο Μούδρο γι’ αναχώρηση. Οι Γερμανο-Ιταλοί, είχαν εγκαταστήσει τμήματα αμυντικά γύρω από το Μούδρο, προκειμένου να επιβιβάσουν τη δύναμή τους με ασφάλεια και ν’ αποχωρήσουν. 

Ο Ιερολοχίτης Επιλοχίας Κων/νος Κοτσαΐτης (στο τζιπ) συνομιλεί με αξιωματικούς στην Μύρινα, 16 Οκτωβρίου 1944. (Πηγή)

Ο διοικητής του αποσπάσματος αποφάσισε να μην περιμένει την υπόλοιπη δύναμη που προσέγγιζε την Μύρινα καθυστερημένα, λόγω βλάβης μηχανών της «Σεβαστής», αλλά να κινηθεί πεζή προς τον Μούδρο για να έχει περισσότερες πληροφορίες για τις κινήσεις των Γερμανών. Έτσι η διμοιρία του Ιερού Λόχου, μαζί με όλους τους ανώτερους αξιωματικούς που είχαν προσκολληθεί, άρχισε να πορεύεται προς Μούδρο, που απείχε γύρω στα 20 χιλιόμετρα από τη Μύρινα.

Η υπόλοιπη δύναμη κατέπλευσε στις 7 το πρωί της 16ης Οκτωβρίου στη Μύρινα και αποβιβάστηκε κάτω από τις ενθουσιώδεις εκδηλώσεις των κατοίκων. Ο βαρύς οπλισμός φορτώθηκε στα τρία οχήματα μάχης τύπου τζιπ και όλοι ξεκίνησαν την κίνηση προς Μούδρο επί των δρομολογίων:

• Μύρινα - Αγία Μαρίνα - Ψύλλοι - Λειβαδοχώρι - Μούδρος η 2η διμοιρία Καταδρομών και τα οχήματα μάχης, με την ομάδα όλμων και τη διμοιρία πολυβόλων 
• Μύρινα - Θάνος - Κοντιάς - Καλλιθέα - Μούδρος η 3η διμοιρία Καταδρομών

Μέχρι τις μεσημβρινές ώρες, όλοι είχαν φτάσει στο Μούδρο, σε θέσεις γύρω από το λιμάνι και στη βόρεια παρυφή της πόλης. Η 1η διμοιρία με τους ανώτερους αξιωματικούς που έφτασε πρώτη στις παρυφές της πόλης γύρω στις 12 και μισή, έγινε αντιληπτή από τους Γερμανούς και άρχισε να δέχεται πυρά από ..τα πλοία!

Κάποια μορφή αντίστασης ήταν αναμενόμενη, αλλά αυτό που έγινε αντιληπτό λίγο αργότερα, μάλλον αιφνιδίασε αρχικά τους καταδρομείς. Οι Γερμανοί είχαν έγκαιρα πληροφορηθεί την αποβίβαση των Ιερολοχιτών στη Μύρινα (πάντα υπήρχαν και δυστυχώς υπάρχουν ανάμεσά μας και θα υπάρχουν, οι «καλοθελητές») και γι’ αυτό ο λοχαγός Σουλτς, διέταξε την εσπευσμένη επιβίβαση του προσωπικού του στα πλοία. Στη συνέχεια, τα πλοία απομακρύνθηκαν από την προκυμαία και συγκεντρώθηκαν στο κέντρο του όρμου, σε απόσταση τέτοια, που μπορούσαν με τα πυροβόλα τους να πλήττουν στόχους στην ξηρά, ενώ βρίσκονταν εκτός βεληνεκούς των όπλων του Ιερού Λόχου. 

Τελικά διαπιστώθηκε ότι τα πλοία έφεραν πυροβόλα των 75 χιλ. το ένα και 88 χιλ. το άλλο, καθώς και από 4 πολυβόλα των 20 χιλ. Τα πυρά που άρχισε να βάλει ο Ιερός Λόχος εναντίον των πλοίων, δυστυχώς δεν είχαν αποτέλεσμα, λόγω μικρότερου βεληνεκούς. 

Ο Σουλτς όμως είχε κάνει και κάτι άλλο! Είχε παγιδεύσει με εκρηκτικά, σπίτια του Μούδρου, με πυροδοτικούς μηχανισμούς καθυστέρησης και κατά διαστήματα ακούγονταν ισχυρές εκρήξεις στην πόλη, που γκρέμιζαν σπίτια και παρέσυραν στον θάνατο αρκετούς αμάχους! Η πόλη είχε μετατραπεί σε ναρκοπέδιο, που δεχόταν και γερμανικά ναυτικά πυρά! Όλα τα είχε μελετήσει ο Σουλτς, για την ανεπηρέαστη αποχώρησή του! 

Το απόγευμα της ίδιας ημέρας, ενώ ο διοικητής του αποσπάσματος είχε εγκαταστήσει το σταθμό διοικήσεως σ’ ένα σπίτι, μια ισχυρή έκρηξη κατέστρεψε ταυτόχρονα 8 γειτονικά κτίσματα, σκοτώνοντας επί τόπου 8 κατοίκους και τραυματίζοντας πολλούς άλλους. Μετά δε από την έκρηξη, σαν να ήταν το «σύνθημα», παρουσιάστηκαν για παράδοση 50 Ιταλοί. Τους είχαν αφήσει στην ξηρά οι Γερμανοί για να προβάλουν αντίσταση και όπως φάνηκε δεν είχαν την πρόθεση να τους πάρουν μαζί τους. Οι Ιταλοί θέλησαν να συντομεύσουν τη βασανιστική αγωνία τους, πιστεύοντας ότι όλα είχαν τελειώσει γι’ αυτούς. Οι Ιερολοχίτες τους αφόπλισαν και τους συγκέντρωσαν σε προσωρινό χώρο φύλαξης αιχμαλώτων.

Στο ενδιάμεσο κατέφθασε και ο Βρετανός ταξίαρχος Τέρνμπουλ, διοικητής της Δύναμης 142, για να ενημερωθεί για την εξέλιξη της επιχείρησης και έδωσε την εντολή της μετακίνησης των τμημάτων εκτός πόλης προς αποφυγή άσκοπων απωλειών. Μία διμοιρία Ιερολοχιτών, ανέλαβε την εκτέλεση περιπολιών στον Μούδρο προκειμένου να εμποδίσει τυχόν απόπειρα εξόδου των Γερμανών.

Οι Γερμανοί από την δική τους πλευρά, αν και ήταν πανέτοιμοι για απόπλου, παγιδεύτηκαν μέσα στον όρμο, λόγω της περιπολίας βρετανικών πολεμικών πλοίων στη μπούκα. Έτσι έφτασε η νύκτα 16/17 Οκτωβρίου που πέρασε ..«ομαλά». Τα ξημερώματα όμως της επομένης ημέρας, διαπιστώθηκε ότι τα δύο μεγάλα πλοία είχαν αποπλεύσει και είχαν μείνει μέσα στον όρμο τα μικρότερα πλοιάρια. 

Γύρω στις εννιά το πρωί, εμφανίσθηκε σμήνος πέντε βρετανικών μαχητικών αεροσκαφών τα οποία έκαναν κύκλο πάνω από το νησί και μετά από λίγο άρχισαν πυρά πυροβολικού να πέφτουν πάνω στα γερμανικά πλοία! Τι είχε συμβεί; Απλούστατα, επάνω σε κάποιο αεροσκάφος, επέβαινε εναέριος παρατηρητής πυροβολικού, ο οποίος κατεύθυνε τα πυρά ενός πολεμικού πλοίου, που βρισκόταν ανάμεσα στα ακρωτήρια Βαροσκόπος και Καβαλάρι. (Συντονισμός πυρών υποστήριξης σε τόπο και χρόνο).

Τα υπερκείμενα πυρά του ναυτικού πυροβολικού ήταν εύστοχα και προκάλεσαν ζημιές στα γερμανικά πλοία και απώλειες στα επιβαίνοντα τμήματα, οι οποίες αυξήθηκαν με τους πολυβολισμούς των αεροσκαφών. Το πολεμικό πλοίο ήταν το ελληνικό Α/Τ «Θεμιστοκλής» που συνοδευόταν από ένα ακόμη βρετανικό μικρότερο πλοίο.

Στις 11.00, όσοι Γερμανοί γλύτωσαν από το μπαράζ των πυρών παραδόθηκαν και ουσιαστικά η Λήμνος είχε πλέον ελευθερωθεί. Συνολικά ο αριθμός των αιχμαλώτων έφτασε τους 115, εκ των οποίων οι 50 ήταν Γερμανοί και 65 Ιταλοί. Ο αριθμός των νεκρών Γερμανών στα πλοία που βυθίστηκαν, παρέμεινε ανεξακρίβωτος.

Άνδρες του Ιερού Λόχου, παρακολουθούν τους αιχμαλώτους Ιταλούς και Γερμaνούς που οδηγούνται σε χώρο συγκέντρωσης. (Πηγή: IWM)

Το απόσπασμα του Ιερού Λόχου, αφού επέστρεψε με τις επευφημίες των κατοίκων στη Μύρινα, επανεπιβιβάστηκε στα πλοία του μαζί με τους αιχμαλώτους του και αναχώρησε για τη βάση του στη Χίο. Παρέμειναν όμως στο νησί 2 διμοιρίες για πλήρη εκκαθάρισή του από τυχόν Γερμανούς φυγάδες που είχαν κρυφτεί.

Άνδρες του Ιερού Λόχου (ομάδα πολυβόλων) στη Λήμνο, μετά την κατάληψη του νησιού, στις 17 Οκτωβρίου του 1944, κάτω από τα γεμάτα περιέργεια και θαυμασμό βλέμματα των κατοίκων. (Πηγή: Αρχείο Λέσχης καταδρομέων και Ιερολοχιτών)

Τι απέγινε ο λοχαγός Σουλτς; Είχε αποπλεύσει με το δικό του τμήμα την προηγούμενη νύκτα για Θεσσαλονίκη! Δεν στάθηκε όμως τυχερός! Βρετανικά πολεμικά πλοία κτύπησαν τα γερμανικά στ’ ανοιχτά και τα βύθισαν. Μόνο 25 Γερμανοί επέζησαν και ο Σουλτς δεν ήταν μέσα σ’ αυτούς.

Υπήρχαν όμως και απώλειες από ελληνικής πλευράς! Από τους αμάχους κατοίκους, εξακριβώθηκαν 15 θάνατοι, αλλά υπήρξαν και αγνοούμενοι, που δεν μπόρεσαν να περισυλλεγούν, πλακωμένοι κάτω από τα γκρεμισμένα σπίτια. Αρκετοί κάτοικοι τραυματίσθηκαν από τα γερμανικά πυρά και από τις εκρήξεις.

Από το απόσπασμα του Ιερού Λόχου υπήρξαν δύο απώλειες Ο ένας Ιερολοχίτης, άφησε την τελευταία του πνοή στο νησί. Ήταν ο υπολοχαγός Δημουλάς, από την Ελασσόνα της Λάρισας ο οποίος δέχτηκε πυρά από το γερμανικό ποταμόπλοιο, όταν ανέβηκε στο καμπαναριό της εκκλησίας του Μούδρου για παρατήρηση. Τραυματίσθηκε βαριά και υπέκυψε στα τραύματά του. 

Υπολοχαγός ΠΖ Παναγιώτης Δημουλάς του Ιερού Λόχου. Έπεσε στη νήσο Λήμνο την 16η Οκτωβρίου 1944 

Αν επισκεφθείτε τη Λήμνο και περπατήσετε κατά μήκος του Ρωμέικου γιαλού της Μύρινας, επί της οδού Ναυάρχου Κουντουριώτη, θα δείτε σε κάποιο σημείο το μνημείο του και επάνω σε μια μαρμάρινη πλάκα, το έμβλημα του Ιερού Λόχου, και μια αφιέρωση στον νεκρό υπολοχαγό. Το μνημείο είναι πολύ μεταγενέστερο, κατασκευασμένο με δαπάνες συμπολεμιστών του.

Δεν ξέρω αν οι Λημνιοί, θυμούνται αυτήν την ιστορία! Γνωρίζω ότι έχει εκδοθεί ένα βιβλίο σχετικά με την γερμανική κατοχή στη Λήμνο, όπου αναφέρεται  η δράση του Ιερού Λόχου και αναγνωρίζεται η συμβολή του.

Δεν μπόρεσα όμως να βρω σε ηλεκτρονικές εφημερίδες του νησιού κάποια πληροφορία για διοργάνωση εκδήλωσης στις 17 Οκτωβρίου, για τον εορτασμό της επετείου απελευθέρωσης από τους Γερμανούς,  όπως έγινε στη Νάξο για παράδειγμα, όπου τιμήθηκε και  ο Ιερός Λόχος.

Αν δεν έγινε, πιστεύω ότι θα ήταν πολύ καλή κίνηση να οργανωθεί του χρόνου κάτι ανάλογο στη Λήμνο και να κληθούν οι γέροντες ιερολοχίτες τιμής ένεκεν. Η αναγνώριση της προσφοράς δεν κοστίζει πολύ και δίνει ανεκτίμητη χαρά. Πάντως οι Ιερολοχίτες στο δικό τους μνημείο στην Αθήνα, μνημονεύουν την Λήμνο!

Ένα στεφάνι στο μνημείο του Δημουλά από το δήμο Λήμνου, θα θυμίσει στους παλιούς και θα κάνει γνωστό στους νέους, τι έγινε πριν από 71 χρόνια εκεί, από κάποιους άλλους τότε νέους. Χωρίς υστεροβουλία και χωρίς πολιτικά μίση και πάθη που σαν καρκίνωμα κατατρώνε την πατρίδα μας τόσα χρόνια!


Ανιχνευτής

Πηγή: "Ο Ελληνικός Στρατός στη Μέση Ανατολή (1941-1945) (Ελ Αλαμέιν-Ρίμινι-                                          Αιγαίο) Έκδοση ΓΕΣ/ΔΙΣ 1995
            "ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ 1942-1945" Αντιστρατήγου Ι.Κ. Μανέτα