Ξέρετε από καταιγίδες;

Πηγή

Όσοι έχετε ζήσει περισσότερο στο βουνό και γενικά στην ύπαιθρο, σίγουρα θα έχετε εμπειρία και θα ξέρετε τι σημαίνει να σε πιάσει καταιγίδα έξω. 

Βασικά ποτέ κανείς δεν είναι ασφαλής όταν αστράφτει και βροντά ενώ βρίσκεται στο βουνό ή στη θάλασσα. 

Το πιο λογικό είναι να σπεύσεις να βρεις καταφύγιο μέχρι να περάσει η μπόρα και η καταιγίδα. Αν ακούς τις βροντές, πρέπει να γνωρίζεις ότι είσαι σε ακτίνα προσβολής από κεραυνό.

Τί είναι οι καταιγίδες; 

"Οι καταιγίδες είναι από τα πιο βίαια ατμοσφαιρικά φαινόμενα και συνοδεύονται από ραγδαίες βροχές, ισχυρούς ανέμους με μεταβλητή ένταση και διεύθυνση, οι οποίοι μπορεί να φτάσουν τα 50 με 80 km/h ή ακόμα και τα 100 km/h, από ισχυρές ηλεκτρικές εκκενώσεις, δηλαδή κεραυνούς και πολλές φορές από χαλάζι.

Οι κίνδυνοι επομένως από τις καταιγίδες συνίστανται από τους τοπικά πολύ ισχυρούς ανέμους, τις τοπικά ισχυρές βροχοπτώσεις, τους κεραυνούς και τις πιθανές χαλαζοπτώσεις.

Η διάρκεια μιας καταιγίδας είναι το πολύ δύο ώρες. Οι ραγδαίες βροχές των καταιγίδων είναι ικανές να προκαλέσουν πλημμύρες."

Τι είναι και πως δημιουργείται ο κεραυνός;

"Όταν υπάρχουν οι συνθήκες που δημιουργούν καταιγίδα, όπως υγρασία στην ατμόσφαιρα πολλή θερμότητα κλπ ο αέρας που στροβιλίζεται παρασύρει ιόντα από τα σύννεφα και από την επιφάνεια της γης ή της θάλασσας και έτσι δημιουργείται συσσώρευση ηλεκτρικών φορτίων στα σύννεφα και φυσικά διαφορά δυναμικού μεταξύ των σύννεφων (συνήθως αρνητικά φορτισμένων ) και της ξηράς ή της θάλασσας φορτισμένης θετικά.

Ο αέρας που υπάρχει μεταξύ του σύννεφου και της θάλασσας είναι όπως γνωρίζουμε κακός αγωγός του ηλεκτρισμού και έτσι τα φορτία δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν ώστε να εξουδετερωθούν, κατ' αυτόν τον τρόπο η διαφορά δυναμικού συνεχώς αυξάνεται και παίρνει τιμές πάρα πολύ υψηλές, από 80 εκατομμύρια έως και 1 δισεκατομμύριο βολτ, για να πάρετε μια ιδέα αυτού του μεγέθους σκεφθείτε ότι η διαφορά δυναμικού στο μπουζί είναι περίπου 20 000 βολτ.

Όταν λοιπόν η διαφορά δυναμικού λάβει τόσο υψηλές τιμές γίνεται διάτρηση του αέρα και δημιουργείται ηλεκτρικός σπινθήρας. Η διάτρηση του αέρα δεν είναι στιγμιαία. Από το σύννεφο ξεκινά μια αρχική εκτόνωση η οποία λέγεται “εκτόνωση οδηγός” αόρατη, και προχωρεί με βήματα και ταχύτητα 100 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο προς την Γη.

Από την γη ξεκινά μια εκτόνωση με αντίθετη πολικότητα που ονομάζεται «εκτόνωσης ανάκλησης». Την στιγμή που συναντιόνται οι δυο εκτονώσεις έχουμε τον κεραυνό.

Το φαινόμενο διαρκεί μερικές δεκάδες ή και εκατοντάδες του μικροδευτερολέπτου. Λόγω του σπινθήρα, ο αέρας θερμαίνεται, η θερμοκρασία σε κλάσματα του δευτερολέπτου ξεπερνά κατά πολλές φορές εκείνη της επιφάνειας του Ήλιου, συμπιέζεται και ισχυρές μάζες του μετατοπίζονται.

Η ισχυρή βροντή του κεραυνού δημιουργείται από την διάσπαση του αέρα λόγω υψηλής θερμοκρασίας. Η ένταση του ηλεκτρικού ρεύματος μπορεί να φθάσει τα 200.000 Αμπέρ αν και το 85% των κεραυνών έχουν εντάσεις μικρότερες των 60.000 Αμπέρ η διάρκεια της εκκένωσης είναι της τάξης των δεκάδων μsec, και το μήκος του τόξου πολλές φορές φθάνει και τα 16 χιλιόμετρα.

Φάσεις τυπικού Κεραυνού "Σύννεφο – Γη"

• Τα ηλεκτρόνια με την εκτόνωση-οδηγό, αρχίζουν να κατεβαίνουν ζικ-ζακ από το σύννεφο. Αυτό διαρκεί 1/100 του δευτερόλεπτου.
• Ενώ τα ηλεκτρόνια κατεβαίνουν, από το υψηλότερο σημείο της γης ξεκινούν θετικά φορτία.
• Όταν συναντιόνται σε ένα ύψος περίπου 30-50 μέτρα αρχίζει να περνά ισχυρό ηλεκτρικό ρεύμα, στο κανάλι (πλατύ σαν ένα μολύβι)
• Σε αυτό το σημείο ένα ισχυρότατο ρεύμα επιστροφής ανεβαίνει προς το σύννεφο με ταχύτητα 130 εκατομμύρια μέτρα το δευτερόλεπτο.

   
Πηγή

Η ισχύς λοιπόν ενός κεραυνού στην καλύτερη περίπτωση είναι (100 000 000 χ 60 000 = 6 000 000 000 K Watt ή 8.152.173.000 ίππους για όποιον καταλαβαίνει καλύτερα αυτή την μονάδα.

Η ενέργεια αυτή είναι ίση με αυτή που χρειάζονται 600 εκατομμύρια νοικοκυριά. Δυστυχώς ακόμα δεν έχει βρεθεί τρόπος την ενέργεια αυτή να την αιχμαλωτίσουμε και να την αποθηκεύσουμε για τις ανάγκες μας.

Οι κεραυνοί βρίσκουν τον δρόμο με την λιγότερη ηλεκτρική αντίσταση προς την γη ο οποίος δεν συμπίπτει τις περισσότερες φορές με τον συντομότερο γεωμετρικά δρόμο. Στην πορεία τους τίποτα δεν μπορεί να τους αντισταθεί αντίθετα όσο περισσότερα εμπόδια συναντούν, τόσο περισσότερο καταστρέφουν".

Οι λάτρεις της φύσης και των δύσκολων σπορ στο βουνό, πρέπει να παίρνουν πολύ σοβαρά τις μετεωρολογικές προβλέψεις.

Γενικά, έχουν εκδοθεί οδηγίες προστασίας από καταιγίδες για τον πληθυσμό.

Αν όμως είσαι έξω γιατί υπάρχει λόγος που στο επιβάλλει, όπως για παράδειγμα μπορεί να συμβεί σ' ένα στρατιωτικό τμήμα, τι κάνεις; Κανονικά, πριν την οποιαδήποτε κίνηση, πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπ'όψη το μετεωρολογικό δελτίο και η πρόγνωση του καιρού στην περιοχή, για να μπορεί κάποιος να προετοιμαστεί κατάλληλα. "Εχθρός-Καιρός-Έδαφος" είναι το τρίπτυχο των υπολογισμών και των εκτιμήσεων πριν ξεκινήσει οποιαδήποτε στρατιωτική ενέργεια.

Η μελέτη αυτών των τριών στοιχείων, δίνει απαντήσεις στα "που, πως, πότε και τι" και βέβαια μέσα σ' αυτά συμπεριλαμβάνεται και η σχεδίαση των κινήσεων, στην οποία, σημαντικό ρόλο έχει και ο καιρός. Συνήθως σε ορεινές περιοχές, οι καταιγίδες συμβαίνουν τις απογευματινές ώρες. Αν λοιπόν θέλουμε να περπατίσουμε το βουνό, καλό είναι να προγραμματίζουμε την πορεία το πρωί, ώστε το απόγευμα να βρισκόμαστε σε καταφύγιο.

Ας πάρουμε όμως την  περίπτωση των πεζοπόρων, που περισσότερο ενδιαφέρει τους λάτρεις της φύσης στους οποίους συμπεριλαμβάνονται  και οι ..ειδικοδυναμίτες. Πέρα από την πρόγνωση ενός μετεωρολογικού δελτίου, έξω στη φύση και κυρίως ψηλά στο βουνό, ο καιρός αλλάζει πολύ γρήγορα και θα πρέπει να γνωρίζουμε τους βασικούς εμπειρικούς κανόνες αναγνώρισης καιρικών φαινομένων. Για την πρακτική μετεωρολογία, έχουμε αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο.

Γενικά, μαύρα σύνεφα και ξαφνικός αέρας, προμηνύει άσχημο καιρό. Το σοβαρότερο στοιχείο μιας καταιγίδας είναι ο κεραυνός. Η έκφραση "κεραυνός εν αιθρία" έχει κάποια δόση αλήθειας. Ακόμη και με γαλανό ουρανό πάνω από το κεφάλι μας, ένας κεραυνός, μπορεί να διασχίσει απόσταση μέχρι και 16 χιλιόμετρα πριν πέσει στη γη. Και ενώ μπορεί κάποιος να νομίζει ότι είναι ασφαλής βλέποντας ότι δεν έχει κακοκαιρία κοντά του και μόνο ότι ακούει τον κεραυνό, είναι σημάδι κινδύνου. Πόσο κοντά πέφτει κεραυνός όταν τον ακούς, μπορεί να υπολογισθεί με τον παρακάτω εμπειρικό κανόνα:

• Μετρήστε το χρόνο που μεσολαβεί μεταξύ της αστραπής και της βροντής σε δευτερόλεπτα.
• Διαιρέστε αυτόν το χρόνο που μετρήσατε με το 3 για να υπολογίσετε την απόσταση της καταιγίδας σε χιλιόμετρα.

Όσο και αν φαίνεται περίεργο, οι περισσότερες περιπτώσεις προσβολών από κεραυνό στη χώρα μας γίνονται κατά τη θερινή περίοδο. Σε  ελληνική μελέτη περί κεραυνών, αναφέρεται ότι:

"Από την ανάλυση των δεδομένων για τους θανάτους ανθρώπων εξαιτίας κεραυνού συμπεράναμε ότι έχουμε ένα μέσο όρο των 2 απωλειών ανά έτος (22 απώλειες συνολικά) και ότι το 95% των συμβάντων σημειώθηκαν κατά τους μήνες του μεσοκαλόκαιρου (Μάιος-Σεπτέμβριος). Ο Ιούνιος είναι ο μήνας με τα περισσότερα συμβάντα. Τα θύματα ήταν κυρίως αγρότες και βοσκοί. Όσον αφορά στους τραυματισμούς, έχουμε ένα μέσο όρο των 1,64 τραυματιών ανά έτος και το 83% των συμβάντων να γίνεται κατά τους μήνες του μεσοκαλόκαιρου, με τον Μάιο να είναι ο «χειρότερος» από τους δώδεκα μήνες".

Σίγουρα δεν είναι μεγάλο το ποσοστό απωλειών από κεραυνούς στην Ελλάδα,  αλλά κανένας δεν θα ήθελε να ..συμμετάσχει μέσα σ' αυτό το ποσοστό!

Η άμεση αντίδραση σε επικείμενη καταιγίδα όπως είπαμε και προηγουμένως, είναι να βρεθεί έγκαιρα ένα κατάλληλο οργανωμένο καταφύγιο, πριν αυτή ξεσπάσει. Καλό είναι ν΄αποφεύγεται οποιαδήποτε κίνηση, ειδικά αν δεν συντρέχει πολύ σοβαρός λόγος. Όπως λένε " καλύτερα να αργήσεις λίγο σ' αυτό τον κόσμο, παρά να πας νωρίτερα στον άλλο.."

Αν όμως βρισκόμαστε σε απομακρυσμένη περιοχή χωρίς κάποιο καταφύγιο κοντά, πάλι πρέπει να γνωρίζουμε κάποια στοιχεία αυτοπροστασίας. Το βασικότερο είναι να μη μας πιάνει πανικός! Πρέπει να παραμείνουμε ήρεμοι. Πρέπει ν' απομακρυνθούμε το ταχύτερον από ανοικτές ή/και ελώδεις περιοχές, και βέβαια από κορυφογραμμές.

Όταν βρισκόμαστε μέσα σε δάσος, κατευθυνόμαστε σε συστάδα χαμηλών θάμνων ή δέντρων που περιτριγυρίζονται από ψηλότερα δέντρα, ή χωνόμαστε μέσα σε στεγνό βαθούλωμα του εδάφους, ή σε μικρή χαράδρωση, προσέχοντας να είμαστε στην πλαγιά και όχι στο βαθύτερο σημείο της χαράδρας, για να μην την πατήσουμε, με ένα ξαφνικό χείμαρο και πλημμύρα.

Αποφεύγουμε μεμονωμένα δέντρα ή βράχια που εξέχουν. Δεν πλησιάζουμε κοντά σε στύλους ρεύματος, ή τηλεφώνου, ή κοντά σε φράκτες, ή σε καλύβες που βρίσκονται μόνες τους σε ξέφωτο.

Αν τελικά βρεθούμε σε ανοικτή περιοχή, και έχει αρχίσει  να αστράφτει και να βροντά,  πάλι ψάχνουμε να βρούμε το χαμηλότερο σημείο του εδάφους και προσέχουμε:

• Ποτέ δεν ξαπλώνουμε! 
• Δεν καθόμαστε όρθιοι. 
• Καθόμαστε σε κάθισμα βαθύ, με τα χέρια στα γόνατα, ακουμπώντας το έδαφος με το ελάχιστο δυνατό σημείο του πέλματός μας, ενώ χαμηλώνουμε προς τη γη, χωρίς να αφήνουμε κάτι να εξέχει. 
• Όπλα και μπαστούνια αφήνονται κάτω. 
• Ασύρματοι παραμένουν απενεργοποιημένοι χωρίς κεραίες. 
• Κινητά απενεργοποιούνται. 
• Δεν κρατάμε ομπρέλα και δεν ακουμπάμε τα χέρια μας στη γη. 
• Βασική επιδίωξη είναι να ελαχιστοποίησουμε την επαφή μας με το έδαφος.
• Δεν καθόμαστε όλοι μαζί ακουμπώντας μεταξύ μας, αν είμαστε ομάδα. Παραμένουμε αραιωμένοι.

Τί γίνεται αν κάποιος κτυπηθεί από κεραυνό;

"Σύμφωνα με τους ερευνητές ο κεραυνός μπορεί να εισχωρήσει στο ανθρώπινο σώμα από τα μάτια, τα αυτιά, την μύτη και το στόμα και να καταλήξει στην γη αφού διαπεράσει το νευρικό σύστημα και το αίμα. Η συνέπεια είναι το σταμάτημα της καρδιάς και των πνευμόνων, και ενώ η καρδιά μπορεί να επανέλθει μόνη της για τους πνεύμονες χρειάζεται τεχνίτη αναπνοή.

Εγκαύματα μπορούν να παρουσιασθούν στα σημεία εισόδου και εξόδου του κεραυνού καθώς και σε μέρει του σώματος που έρχονται σε επαφή με μεταλλικά αντικείμενα πχ σταυρουδάκια και αλυσίδες, ρολόγια κέρματα κλπ. Τις περισσότερες φορές το 70% όσων κτυπήθηκαν από κεραυνό με την κατάλληλη βοήθεια επανέρχονται χωρίς σοβαρές επιπτώσεις."

Επομένως αν το θύμα δεν αναπνέει, προσπαθήστε να του κάνετε τεχνιτή αναπνοή. Αν η καρδιά του δεν κτυπάει και έχετε τις κατάλληλες γνώσεις, επιχειρήστε καρδιοπνευμονική ανάνηψη.

Οι άνθρωποι που έχουν κτυπηθεί από κεραυνό δεν φέρουν κανένα φορτίο και επομένως μπορείτε να τους ακουμπήσετε και να τους συνδράμετε άφοβα.

Εννοείται ότι αν είσθε οδοιπόροι που βρίσκεστε κοντά σε κατοικημένες περιοχές και έχετε πρόσβαση σε τηλέφωνο, ειδοποιήστε το 166 ή το 112 αμέσως, αναφέροντας ότι έχετε κοντά σας θύμα από πτώση κεραυνού.

Σε ό,τι αφορά καταιγίδες και κεραυνούς στη θάλασσα ενώ ταξιδεύετε με φουσκωτό σκάφος, διαβάστε πληροφορίες στην ιστοσελίδα του Ο.Φ.Σ.Ε. (Όμιλου Φουσκωτών Σκαφών Ελλάδος).