Ο "τρομοκράτης" που έγινε θρύλος

Στις 3  Μαρτίου του 1957 σκοτώθηκε από αγγλικά χέρια  ο Γρηγόρης Αυξεντίου, ο υπαρχηγός της ΕΟΚΑ στην Κύπρο, προτιμώντας να πεθάνει, παρά να παραδοθεί ζωντανός.

Για την μάχη του Μαχαιρά, έχουν γραφεί πολλά άρθρα μέχρι σήμερα σχετικά με το ένδοξο τέλος του ήρωα Αυξεντίου. 

Aνιχνεύοντας στο διαδίκτυο, προσπάθησα να μάθω πως περιγράφουν την μάχη και γενικά την κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την εποχή στην Κύπρο, οι Βρετανοί. Η έρευνα με οδήγησε  σ' ένα βρετανικό ιστολόγιο, αφιερωμένο στους ένστολούς Βρετανούς, που πολέμησαν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης υπερασπιζόμενοι τα συμφέροντα της άλλοτε κραταιάς αυτοκρατορίας τους.

Το ιστολόγιο που αναφέρεται με τον τίτλο "Britain's Small Wars" διαθέτει άφθονο υλικό, γραπτό και φωτογραφικό για όλες τις μη συμβατικές επιχειρήσεις των βρετανικών στρατευμάτων όπως είναι επιχειρήσεις εναντίον ανταρτών και όχι μόνο, ξεκινώντας από το 1945 κα μετά. Μέσα σ' όλα έχει εκτεταμένες αναφορές για τον αγώνα της ΕΟΚΑ.

 (Σημείωση: Ο αγγλικός στρατιωτικός όρος "Small Wars", που αναφέρεται και σε εγχειρίδιο εκστρατείας των Αμερικανών Πεζοναυτών, προσδιορίζει όλες τις ιδιόμορφες στρατιωτικές επιχειρήσεις που αποτελούν συνδυασμό διπλωματικών και στρατιωτικών ενεργειών που λαμβάνουν χώρα σε περιοχές όπου ο κρατικός μηχανισμός είναι χαλαρός ή ανύπαρκτος ή ανίσχυρος και η ανταρσία υπερισχύει.)

Θα πρέπει όμως να μπούμε λίγο στο "πνεύμα" τους. Για τους Βρετανούς η ΕΟΚΑ υπήρξε μια "τρομοκρατική οργάνωση", που διατάραξε την ειρηνική ζωή της αποικίας τους. Κήρυξαν το νησί σε κατάσταση ανάγκης! 

Έχει μεγάλο ενδιαφέρον από στρατιωτικής πλευράς, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισαν οι Βρετανοί τους μαχητές της ΕΟΚΑ. Αντι-ανταρτοπόλεμος για την αντιμετώπιση των ανταρτών. Η συσσωρευμένη εμπειρία τους από τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο αλλά και από άλλες περιοχές του κόσμου, όπου είχαν να κάνουν με κινήματα αντίστασης και αντάρτες μεταφέρθηκε στην Κύπρο, στο νησί,  που η στρατηγική του θέση ήταν και είναι υψίστου εθνικού ενδιαφέροντος για τους Βρετανούς! Δεν πρόκειται να φύγουν ποτέ από εκεί, όπως δεν φεύγουν και από το Γιβραλτάρ.

Υπήρξε μια προσφορά τους  στον 1ο παγκόσμιο πόλεμο, να παραδώσουν το νησί στην Ελλάδα αν "έμπαινε" στον πόλεμο με το πλευρό της μεγάλης Βρετανίας το 1915, αλλά όπως οι ίδιοι λένε, δεν έγινε δεκτή η προσφορά από την Ελλάδα. Όταν αργότερα, το 1917 πράγματι η Ελλάδα συμμετείχε στον πόλεμο με το πλευρό της Αντάντ, ήταν πολύ αργά για την Κύπρο, αφού πλέον δεν συνέτρεχε λόγος προσφοράς της.
  

Η συλλογή πληροφοριών,  η δωροδοκία και χρήση  πληροφοριοδοτών,  η παρακολούθηση ανταρτών από ειδικές ομάδες και η προσβολή τους, υπήρξε το "κοκτέιλ" της αντι-ανταρτικής τους τακτικής.

Στην αρχή η ΕΟΚΑ,  σύμφωνα με τα λεγόμενα των Βρετανών, πέτυχε τον απόλυτο αιφνιδιασμό και την παράλυση των αστυνομικών αρχών, που ήλθαν σε αδιέξοδο. Δεν είχαν στη διάθεσή τους κανένα επίκαιρο πληροφοριακό στοιχείο και βέβαια οι Βρετανοί δεν διέθεταν ελληνομαθείς δικούς τους αστυνομικούς. Μόλις ο στρατάρχης Χάρντινγκ έγινε κυβερνήτης στην Κύπρο, ξεκίνησε βαθμιαία την αναδιοργάνωση των βρετανικών υπηρεσιών ασφαλείας, επιβάλλοντας όλο και πιο σκληρά μέτρα στον ελληνοκυπριακό πληθυσμό, φτάνοντας τελικά σε εκτελέσεις Ελληνοκυπρίων,  κρατήσεις σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και επικηρύξεις "τρομοκρατών".

Η ΕΟΚΑ προσπάθησε να τον δολοφονήσει με τοποθέτηση εκρηκτικών κάτω από το κρεβάτι του, αλλά η απόπειρα απέτυχε αφού δεν έγινε η έκρηξη.  Τελικά η κακή φήμη που απόκτησε  από τη μισητή του στάση στο νησί, τον ανάγκασε σε παραίτηση από τη θέση του κυβερνήτη.

Στρατιωτικά ο Χάρντινγκ, δημιούργησε ένα κατάλληλο επιτελείο για να αντιμετωπίσει το κίνημα αντίστασης και την ΕΟΚΑ. Οι πληροφορίες πάσης φύσεως συγκεντρώνονταν και ακολουθούσαν τον σωστό κύκλο τους. Συγκροτήθηκαν ειδικές περίπολοι , οι επονομαζόμενες "Q Patrols" που στην πραγματικότητα ήταν άτομα αγγλόφιλα, φιλάργυρα, αντίθετα προς την ΕΟΚΑ (χρησιμοποιήθηκαν και αρκετοί Τουρκοκύπριοι) για να κτυπούν τους αντάρτες. Ομοίως έλαβαν μέρος στις επιχειρήσεις άνδρες των ειδικών δυνάμεων (SAS και SBS) που ασχολήθηκαν κυρίως με αναγνώριση και κατάδειξη στόχων.

Περισσότερη ζημιά όμως έκαναν οι καταδότες- πληροφοριοδότες και οι ..προδότες! Δυστυχώς από τέτοιους στην ιστορία μας έχουμε επάρκεια. Αυτοί ήταν που διευκόλυναν πολύ τα πράγματα για τους Βρετανούς! Τα αρχεία του βρετανικού  Foreign Office, που αναφέρονται για τα γεγονότα της Κύπρου την περίοδο της 10ετίας του '50, αποκαλύπτουν ένα αριθμό 35 πληροφοριοδοτών που φυγαδεύθηκαν μετά την πολιτική λύση του κυπριακού προβλήματος εκείνη την εποχή, προς "ασφαλείς περιοχές". Σαφώς και συμμετείχαν Τουρκοκύπριοι. Μάλιστα η τουρκοκυπριακή πλευρά, οργάνωσε τότε και μια αντίστοιχη οργάνωση αντίστασης την ΤΜΤ (Türk Mukavemet Teşkilatı) για ν' αντιμετωπίσει την ΕΟΚΑ. Δεν ήθελαν με τίποτα να υπερισχύσουν οι Έλληνες! Οι Βρετανοί βέβαια εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο τον τουρκοκυπριακό εθνικισμό και αναγνώριζαν τους Τουρκοκύπριους σαν συμμάχους τους.

Η συντονισμένη προσπάθεια όλων των παραπάνω είχε ένα αποτέλεσμα για τους Βρετανούς. Συνελήφθησαν μέλη της ΕΟΚΑ, ανακρίθηκαν και βασανίστηκαν σε αρκετές περιπτώσεις για την αποκάλυψη θέσεων και ατόμων. Μετά τον εντοπισμό γιαφκών και χώρων αποκρύψεως των ανταρτών, ακολουθούσε άμεσα η προσβολή τους από άλλα, κατάλληλα συγκροτημένα στρατιωτικά τμήματα. Λίγο έλειψε να συλλάβουν και τον Γρίβα.

Παρά τα μέτρα, και μάλιστα σκληρά, με εκτελέσεις προδοτών που έλαβε η ΕΟΚΑ, δεν μπόρεσε να αναχαιτήσει την προδοσία. Πολλοί πρόδιδαν από φόβο για την ζωή τους και τη ζωή των μελών της οικογένειάς τους. Οι Βρετανοί, ανακαλύπτοντας αυτή την αδυναμία ανάμεσα στους συλληφθέντες - μέλη της ΕΟΚΑ, επίσης την εκμεταλλεύθηκαν στο έπακρο!

Έγγραφα της ΕΟΚΑ ήλθαν στα χέρια των Βρετανών, ακόμη και το ημερολόγιο του στρατηγού Γρίβα, από όπου έγινε αντιληπτός ο τρόπος λειτουργίας της οργάνωσης και επομένως αποτέλεσε πηγή πολύτιμων  πληροφοριών για τους Βρετανούς, μέχρι σημείου να εντοπίσουν και τον υπαρχηγό της ΕΟΚΑ Γρηγόρη Αυξεντίου.

Ειδικά για την στρατιωτική επιχείρηση των Βρετανών στο Μαχαιρά, αναφέρεται σε άρθρο του, ο  Βρετανός συγγραφέας και δημοσιογράφος Ντέιβιντ Κάρτερ, ο οποίος έχει πεθάνει που αν και δεν φαίνεται να συμπαθούσε και πολύ τους Έλληνες,  δήλωνε λάτρης της Κύπρου. Έχει εκδώσει 4-5 βιβλία σχετικά με το νησί.

Παρακάτω, μπορείτε να διαβάσετε τμήματα του άρθρου του, που είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα  "Britain's Small Wars". με τον τίτλο "Death of a terorrist, birth of a legend"(Θάνατος ενός τρομοκράτη, γέννηση ενός θρύλου).

Κάνοντας μια παρένθεση, πρέπει να πω ότι κατά την έρευνά μου στο συγκεκριμένο ιστολόγιο, μελετώντας το περιεχόμενό του και τις πηγές του, ξαφνικά σταμάτησε η δυνατότητα επισκέψεώς του! Τυχαίο; Δεν νομίζω, χωρίς και να το αποκλείω. Ίσως ο διαχειριστής του φοβήθηκε ότι προσπαθώ να "κλέψω" το έργο του, γιατί επιχείρησα να μεταφέρω φωτογραφικό υλικό στο παρόν άρθρο! Αν μπορεί να διαβάσει αυτές τις γραμμές του λέω ότι το μόνο που δεν σκέφθηκα ήταν αυτό, πράξη που ούτως ή άλλως, είναι εκτός της φιλοσοφίας μου, γιατί πάντα αναφέρω τις πηγές των ερευνών μου.

 Κλείνοντας την παρένθεση θα ήθελα να τονίσω ότι οι Βρετανοί, που για τους Έλληνες υπήρξαν σύμμαχοι στον μεγάλο πόλεμο, δεν δίστασαν καθόλου να προστατεύσουν τα κεκτημένα τους, ξεχνώντας τη φιλία!

Μετά δε από την Μαλαισία, την Κένυα και την Κύπρο, όπου είχαν να αντιμετωπίσουν τον ανταρτοπόλεμο, κατέληξαν σε συμπεράσματα που  οδήγησαν στη διαμόρφωση  δόγματος περί αντιμετωπίσεως ανταρτών στις αποικίες τους:

1. Οι διοικητικές αρχές, η αστυνομία  και ο στρατός πρέπει να βρίσκονται  υπό τη διοίκηση ενός και μόνο διοικητού.
2.  Το σύστημα συλλογής πληροφοριών πρέπει να διευθύνεται από μια αρχή.
3. Η καθυστερημένη και χαλαρή αντίδραση σε κίνημα αντίστασης γίνεται όλο και πιο "επώδυνη" σε μεταγενέστερο χρόνο.
4. Δεν πρέπει να δίνεται έμφαση σε εκτέλεση συμβατικών στρατιωτικών επιχειρήσεων μεγάλης κλίμακας αλλά να  σχεδιάζονται επιμελώς ειδικές επιχειρήσεις.
5. Το καθημερινό αστυνομικό εργο πρέπει να συνεχίζεται αδιάκοπα, σε περιπτώσεις κινημάτων αντίστασης. (Συνεχής έλεγχος του πληθυσμού)
6. Χωρίς επαρκή  στρατιωτική εκπαίδευση στην αντιμετώπιση ανταρτοπολέμου και χωρίς κατάλληλο εξοπλισμό, η σύγκρουση θα διαρκέσει περισσότερο με μεγάλο κόστος
7. Χαλιναγώγηση των ΜΜΕ για την μεταστροφή του πληθυσμού εναντίον των ανταρτών. Προσπάθεια κατάκτησης του μυαλού και της καρδιάς του πληθυσμού. (Ειδικά γι' αυτό, υπήρξε μεγάλη προσπάθεια και από τις δύο πλευρές στα πλαίσια του ψυχολογικού πολέμου στην Κύπρο)

Όλα τα παραπάνω, θεωρούνται αρχές στον αντι-ανταρτοπόλεμο και εφαρμόζονται μέχρι σήμερα σε θέατρα επιχειρήσεων, με το πιο πρόσφατο παράδειγμα τις επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν. Οι ειδικές δυνάμεις χωρών που εμπλέκονται σε επιχειρήσεις εναντίον ανταρτών σήμερα, θεωρούνται και πρέπει να είναι οι .."καθ' ύλην αρμόδιοι" στη διαχείριση τέτοιων καταστάσεων.

"Ο θάνατος ενός τρομοκράτη, η γέννηση ενός θρύλου "
Επιχείρηση Whisky Mak

 Γράφει ο David Carter

Ο απογευματινός ήλιος προσπαθούσε να βρει το δρόμο του ανάμεσα από σταχτί σύννεφα φορτωμένα βροχή, όταν ο Γρηγόρης Αυξεντίου, 2ος στην ιεραρχία της ΕΟΚΑ, συναντήθηκε με το θάνατό του, στην κοιλάδα του Μαχαιρά, καθώς ο κρύος άνεμος σάρωνε τα βουνά στο Τρόοδος και ήχοι των πολυβόλων και των εκρήξεων, αντηχούσαν στις κορυφές.

Ήταν Κυριακή, 3 Μαρτίου του 1957, λίγα λεπτά μετά τις 14.00. Για οκτώ ώρες, ο Αυξεντίου και η "συμμορία" του, τέσσερις "τρομοκράτες", είχαν αψηφίσει τον κλοιό των 60 Βρετανών στρατιωτών που τον  ακολουθούσαν εδώ και μέρες και είχαν πλέον εντοπίσει τις πρώτες πρωινές ώρες το κρησφύγετό του, που δεν απείχε πολύ από τη μονή Μαχαιρά.

Από την έναρξη της σύγκρουσης με την ΕΟΚΑ, ο Αυξεντίου θεωρήθηκε σαν ένας σοβαρός αντίπαλος και οι βρετανικές αρχές, έθεσαν σαν αμοιβή για τη σύλληψη ή κατάδοσή του, το ποσό των 5.000 στερλινών. Αν και είχε δραπετεύσει από τους Βρετανούς και είχε ξεφύγει τη σύλληψη σε πολλές περιπτώσεις, μερικές φορές μόνο για λίγα λεπτά, πρέπει να είχε καταλάβει στη συγκεκριμένη περίπτωση, ότι τώρα είχε  δύο επιλογές: ή να παραδοθεί ή να πεθάνει σε μια απέλπιδα μάχη.

Ο Αυξεντίου προτίμησε το θάνατο και έτσι δημιούργησε ένα  θρύλο. Η στάση του έγινε ένα ακόμη έπος της ελληνικής ιστορίας, παίρνοντας τη θέση του δίπλα από το Κούγκι, το Αρκάδι, τις Θερμοπύλες και τη Γραβιά σε ομιλίες και βιβλία που υπερβάλλουν για την ιστορία του.

Για τους Ελληνοκύπριους ο Αυξεντίου παραμένει ένας επαναστατικός  ατρόμητος και αψεγάδιαστος ήρωας (sans peur et sans reproche) με εξέχοντα ρόλο στον απελευθερωτικό αγώνα της Κύπρου εναντίον της βρετανικής αποικιακής κυριαρχίας με σκοπό την ένωση με την Ελλάδα.

"Είναι κρίμα που πρέπει να σκοτώνουμε ανθρώπους σαν κι' αυτόν" είπε ένα πρώην στέλεχος των βρετανικών ειδικών επιχειρήσεων στο συγγραφέα. "Αυτή η δήλωση με κάνει να ακούγομαι σαν υποστηρικτής της ΕΟΚΑ, αλλά σέβομαι τους καλούς στρατιώτες και τους γενναίους άνδρες που κάνουν μια δύσκολη και σκληρή δουλειά, ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους και το κίνητρό τους. Οι περισσότεροι επαγγελματίες στρατιωτικοί αισθάνονται έτσι".

Ο αντισυνταγματάρχης Μπρίτεν (Britten)  της Φρουράς των Γρεναδιέρων (Grenadiers Guards) που ήταν παρών τη στιγμή του θανάτου του Αυξεντίου είπε: " Πολέμησε γενναία, αποφασισμένος να πουλήσει ακριβά τη ζωή του".

Ένας άλλος Βρετανός αξιωματικός σε προηγούμενη προσπάθεια σύλληψής του, είπε στον πατέρα του: "Σαν στρατιώτης φυσικά και θέλω να τον συλλάβω, είναι ένας αρχιτρομοκράτης και είναι καθήκον μου. Σαν άνθρωπος όμως, θέλω να σας συγχαρώ που έχετε έναν υπέροχο γιο".

Ο Αυξεντίου ενέπνεε σεβασμό προς τους υποστηρικτές του όπως και στο βρετανικό στρατό, διότι ήταν το μόνο μέλος της ΕΟΚΑ που είχε στρατιωτική εκπαίδευση, εκτός από τον αρχηγό τους τον συνταγματάρχη Γεώργιο Γρίβα, που όμως πέρασε τον περισσότερο χρόνο του ανταρτοπολέμου του, κρυμμένος  στη Λεμεσό. Ο Αυξεντίου αντιθέτως διοικούσε τους άπειρους άνδρες του από μπροστά και πολεμούσε τους αντιπάλους του ανοικτά.

Ο μοναδικός επαγγελματίας στρατιώτης της ΕΟΚΑ

Ο Αυξεντίου με στρατιωτική στολή, κατά τη διάρκεια της θητείας του στον ελληνικό στρατό.

Ο Γρηγόρης Πιερή Αυξεντίου, γεννήθηκε στο χωριό Λύση στις 22 Φεβρουαρίου 1928 και έλαβε την εκπαίδευσή του στο Ελληνικό Γυμνάσιο Αμμόχωστου. Πήγε στην Ελλάδα με την ελπίδα της εισόδου του στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων στην Αθήνα, αλλά δεν πέτυχε στις εξετάσεις. 

Παρ' όλα αυτά εντάχθηκε στον Ελληνικό Στρατό, τον Δεκέμβριο του 1949 ως εθελοντής και παρακολούθησε τη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών στο νησί της Σύρου. Έφτασε το βαθμό του Ανθυπολοχαγού. Αλλά ο πατέρας του τον χρειάστηκε πίσω στο σπίτι και έτσι επέστρεψε στο νησί και στο μικρό αγρόκτημα της οικογένειας για να εργαστεί σαν οδηγός φορτηγού. Λίγο αργότερα αρραβωνιάστηκε την αγαπημένη του  Βασιλική Παναγή. 

Γεμάτος από ελληνικό "εθνικισμό", μόλις άκουσε ο Αυξεντίου για την εξέγερση που σχεδίαζε  ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος με το συνταγματάρχη Γρίβα, κατατάχθηκε στους αντάρτες, τους περισσότερους των οποίων ο ηγέτης τους συνταγματάρχης Γρίβας, αξιολογούσε ως «κακής ποιότητας». 

Όταν όμως συναντήθηκαν με τον Αυξεντίου για πρώτη φορά το 1955,  ο Γρίβας είδε έναν άνδρα για τον οποίο σκέφτηκε ότι θα μπορούσε  να τον διαπλάσει σ' ένα νέο μαχητή. Πήρε τον Αυξεντίου στο χωριό Παλουριώτισσα στις αρχές Φεβρουαρίου του '55  και τον πέρασε  μέσα από μια συμπυκνωμένη εκπαίδευση στην ηγεσία και στη δολιοφθορά. Κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, οι δύο άνδρες συχνά συζητούσαν για  τη ζωή στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων.

Σχολαστικός σχεδιαστής

Την νύκτα της έναρξης των επιχειρήσεων της ΕΟΚΑ, στις 31 Μαρτίου/1 Απριλίου 1955, ο Γρίβας αναθέτει στον Αυξεντίου την αποστολή της ανατίναξης του Ραδιοφωνικού Σταθμού της Κύπρου (Broadcasting Station) στη Λευκωσία. Άλλοι δολιοφθορείς είχαν άλλους στόχους σε όλο το νησί. Οι εκρήξεις είχαν προγραμματισθεί ταυτόχρονα, στις 00.30.

Μετά την αποστολή του που ολοκληρώθηκε με επιτυχία, ο Γρίβας διέταξε τον Αυξεντίου  να επιστρέψει στο σπίτι του και να ασχοληθεί με την καθημερινή εργασία του, ως συνήθως. Την επόμενη μέρα όμως, η αστυνομία τον είχε αναγνωρίσει και έτσι διέφυγε, για να γίνει αρχηγός  ανταρτικής ομάδας στο βουνό κοντά στην Κερύνεια. Του δόθηκε η κωδική ονομασία "Ζήδρος". Για αρκετούς μήνες, δίδαξε τους άντρες του την χρήση οπλισμού και τεχνικές του ανταρτοπόλεμου ανάμεσα στις κορυφές του Πενταδάκτυλου. 

Ο Αυξεντίου πίστευε στην σχολαστική σχεδίαση των επιθέσεών του  εναντίον των βρετανικών δυνάμεων. Ο Γρίβας, από την άλλη πλευρά, ήθελε γρήγορα αποτελέσματα αλλά ο προστατευόμενός του ήταν αποφασισμένος να μην χαραμίζει άσκοπα ζωές και να προβαίνει σε ενέργειες αντίθετες της στρατιωτικής του τιμής. Ο συνταγματάρχης συχνά τον επέπληξε για «έλλειψη ενεργειών». Ο Γρίβας είπε αργότερα: "Ο Αυξεντίου έσκυβε το κεφάλι και δεν έλεγε τίποτα, αλλά ποτέ δεν έσπευδε να πράξει ενάντια στη θέλησή του". 

Σε αντίθεση με τον Γρίβα, ο Αυξεντίου έδειξε επίσης  συμπόνια σε πληροφοριοδότες των Βρετανών. Παρά την εντολή που του δόθηκε, αρνήθηκε να εκτελέσει έναν άνθρωπο που είχε προδώσει την ομάδα του. Επειδή η γυναίκα του άνδρα είχε μόλις γεννήσει, διέταξε την απελευθέρωσή του, αλλά τον προειδοποίησε να μην επαναλάβει την πράξη του, γιατί δεν θα υπήρχε  έλεος και πάλι. "Είσαι πολύ καλόκαρδος" του είπαν τότε οι άνδρες του και ο Αυξεντίου τους απάντησε: "Είμαι μαχητής, δεν είμαι χασάπης". 

Ο Αυξεντίου, επίσης, πίστευε στη μόρφωση και ενθάρρυνε τους άνδρες του  να διαβάζουν βιβλία και να μελετούν όταν τους επέτρεπε ο χρόνος.

Τον Ιούνιο του 1955 ο Αυξεντίου παντρεύεται με μεγάλες προφυλάξεις και μυστικότητα σε μοναστήρι και αυθημερόν ξαναφεύγει για τα βουνά, ενώ η γυναίκα του Βασιλική Παναγή, επιστρέφει στο χωριό για να μην επισύρει υποψίες.

Μετά την βρετανική επιχείρηση "Lucky Alphonse" τον Ιούνιο του 1956 στην Κύπρο, ο Γρίβας διαφεύγει και εγκαθιστά το αρχηγείο του στη Λεμεσό. Ο Αυξεντίου τοποθετείται επικεφαλής των ανταρτών σε ολόκληρη την κεντρική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους. Ο κύριος στόχος του ήταν να αναδιοργανώσει και να συντονίσει τις ανταρτικές ομάδες στο βουνό, οι οποίες είχαν διαλυθεί και και εκδιωχθεί από  βρετανικά στρατιωτικά τμήματα.

Αφού ο Αυξεντίου περιηγήθηκε όλη την ευρεία περιοχή και τις απόκρημνες πλαγιές του βουνού συναντώντας αντάρτες που είχαν διαφύγει τη σύλληψη, κατόρθωσε να τους επαναφέρει στην ενεργό δράση. Μέχρι το τέλος του 1956, οι μέθοδος "κτυπώ και φεύγω" του Αυξεντίου εναντίον στρατιωτικού προσωπικού και μέσων στο δρόμο Λευκωσία-Λεμεσός, προκάλεσε πολλά προβλήματα στους Βρετανούς. Σύντομα κηρύχθηκε σαν ο πιο σημαντικός καταζητούμενος των βρετανικών αρχών. Αλλά ο χρόνος του άρχισε να εξαντλείται καθώς οι Βρετανοί άρχισαν να συγκεντρώνουν καλύτερες πληροφορίες.

Η βρετανική αντίδραση

Τον Δεκέμβριο του 1956 οι βρετανικές δυνάμεις ασφαλείας "έσπασαν" το παράνομο κύκλωμα προμήθειας όπλων της ΕΟΚΑ  στη Λεμεσό, συλλαμβάνοντας 44 μέλη της στα οποία συμπεριλαμβάνονταν και τελωνειακοί υπάλληλοι. Όπλα και πυρομαχικά θα ήταν πλέον σε έλλειψη για τους αντάρτες.

Στα απομνημονεύματά του ο Γρίβας εκφράζει την ανησυχία του για την δυσμενή έκβαση της κατάστασης για την οργάνωσή του. Τρεις από τους συλληφθέντες, ήξεραν πολλές λεπτομέρειες για τις κινήσεις του Γρίβα και για το κρησφύγετό του (ο Μανώλης Σαββίδης και ο Ανδρέας Παπαδόπουλος, είχαν βοηθήσει στην κατασκευή του κρησφύγετου που ζούσε, και ο Δάφνης Παναγίδης του είχε παραχωρήσει το σπίτι για πολλούς μήνες). Έπρεπε να μετακινηθεί.

Τώρα οι Βρετανοί, αντί να χρησιμοποιούν μαζικά στρατιωτικά τμήματα για έρευνα περιοχής, χρησιμοποιούσαν την μέθοδο των "περιπόλων Q", δηλαδή μικρές συγκαλυμμένες ομάδες αναγνώρισης για συλλογή πληροφοριών σε περιοχές που ανέπτυσσε δράση η ΕΟΚΑ.  Στη συνέχεια, όταν οι πληροφορίες διασταυρώνονταν και εντοπίζονταν στόχοι, τμήματα άμεσης επέμβασης ανελάμβαναν δράση με  επιθετικές ενέργειες, από ξηράς ή από αέρα με χρήση ελικοπτέρων για τη σύλληψη ή την εξουδετέρωσή τους.

Ο τότε λοχαγός Σέιβερι (αριστερά) σε κάποια στιγμή ανασυγκρότησης  έξω από το μοναστήρι του Αγίου Νεόφυτου στην Πάφο, μετά από επιχείρηση τον Μάρτιο του 1957. (Πηγή)

Οι "περίπολοι Q" αποτελούνταν από αστυνομικούς με πολιτικά ρούχα, από Έλληνοκύπριους πληροφοριοδότες που ήξεραν πολύ καλά το έδαφος και επιλεγμένους στρατιώτες. Κανένας όμως απ' αυτούς δεν έφτανε σε ικανότητα τον αξιωματικό πληροφοριών λοχαγό Λάιονελ Σέιβερι (Captain Lionel Savery+). (σ.σ. Οργάνωσε ομάδα, χρησιμοποιώντας σαν σωματοφύλακά του ένα Τουρκοκύπριο χασάπη γνωστό για τις ικανότητές του στο μαχαίρι και άρχισε ν' αλωνίζει τα βουνά, νύκτα κυρίως, για την ανεύρεση ανταρτών). Άλλαζε τακτικά αυτοκίνητα, πινακίδες, αμφίεση και κυκλοφορούσε πάντα πάνοπλος και έτοιμος για δράση.

Ήταν αυτός, που σπεύδοντας μετά από αξιόπιστη πληροφορία στη Ζωοπηγή  για την σύλληψη του Γρίβα, έπεσε πάνω στον Αυξεντίου και αντάλλαξαν πυρά. Κατά τη συμπλοκή ο Αυξεντίου τραυματίστηκε στο πόδι, ενώ ένας συμμαχητής του ο Μιχάλης Γεωργαλάς σκοτώθηκε. Η επεξεργασία πολλών πληροφοριών που περιήλθαν στις βρετανικές αρχές, έδωσαν καθαρή εικόνα που θα πήγαινε ο Αυξεντίου και οι άνδρες του.

Άνδρες των SAS ακολουθούσαν με μυστικότητα κατά πόδας τον Αυξεντίου. Όπως χαρακτηριστικά ένας επιτελής των ειδικών δυνάμεων είπε, μόλις εντόπιζαν αντάρτες, τους άφηναν να κινούνται ανενόχλητοι, με την προσδοκία ότι θα τους οδηγούσαν σε κρυψώνες, σε άλλους "τρομοκράτες", σε αποθήκες οπλισμού και υλικών και τελικά και στον ίδιο το Γρίβα.

Η επιχείρηση "Black Mak"

Ήταν η πρώτη επιτυχής επιχείρηση των αποικιακών βρετανικών δυνάμεων Κύπρου στην καταπολέμηση της ΕΟΚΑ, στις αρχές του 1957.  Με τη μέθοδο συλλογής πληροφοριών, παρακολούθησης-εντοπισμού από ομάδες αναγνώρισης  και  προσβολής από τμήματα άμεσης αντίδρασης, ανέλαβαν μια διακλαδική επιχείρηση (στρατός ξηράς-πολεμική αεροπορία) στην ευρεία περιοχή του όρους Τροόδου.

Τμήματα μεταφέρονταν με ελικόπτερα στις ύποπτες περιοχές και όπου δεν υπήρχε δυνατότητα προσγείωσης, οι στρατιώτες εκτελούσαν ταχεία καταρρίχηση με σκοινί, μέθοδο που είχε χρησιμοποιηθεί πολύ στον ανταρτοπόλεμο της Μαλαισίας  εκείνη την εποχή.

Η Ομάδα Δράκου σε αναμνηστική φωτογραφία στο βουνό. Ο Μάρκος Δράκος στέκει πρώτος αριστερά. Οι Βρετανοί θεωρούν ότι είναι προπαγανδιστική φωτογραφία, διότι παρουσιάζονται οι αντάρτες ένστολοι με καινούργιες στολές.

Η ομάδα του Μάρκου Δράκου προσπαθώντας ν' αποφύγει τον κλοιό και κινούμενη από δυσπρόσιτο δρομολόγιο κοντά στο χωριό της Ευρύχου τη νύκτα 18/19 Ιανουαρίου, ήταν η πρώτη που έπεσε σε ενέδρα που είχε στηθεί από βρετανικά τμήματα του 1ου Τάγματος του Συντάγματος Suffolk, (σ.σ.εμπειροπόλεμα στον αγώνα εναντίον ανταρτών από τον πόλεμο της Μαλαισίας). Στην ανταλλαγή πυρών ο Δράκος σκοτώθηκε ενώ τα μέλη της ομάδας του διέφυγαν τον κλοιό.

Τρεις ημέρες αργότερα συνελήφθη ο Γιώργος Μάτσης, εξέχον στέλεχος της ΕΟΚΑ, στο χωριό Σαράντι. Παράλληλα οι Βρετανοί συνέλαβαν άλλη μια ομάδα ανταρτών. Μυθιστορηματική η σύλληψή τους!  Τμήμα 30 Βρετανών αλεξιπτωτιστών με ταχεία καταρρίχηση εκείνο το βράδυ σε δεσπόζοντα υψώματα στο δάσος Αδελφοί και γύρω από το  χωριό Όμοδος, άρχισε την προσέγγιση και την έρευνα στο χωριό.

Η κρυψώνα βρισκόταν κάτω από το τζάκι ενός σπιτιού, μέσα στο οποίο, την ώρα που μπήκε περίπολος ελέγχου Βρετανών αλεξιπτωτιστών, βρισκόταν ένας Ελληνοκύπριος αστυφύλακας που διάβαζε το παιδί του, ενώ η μητέρα ντάντευε ένα άλλο μωρό στην κούνια, ένα τρίτο παιδάκι έπαιζε και η γιαγιά  έστρωνε τραπέζι. Αυτό που παρατήρησε ο επικεφαλής Βρετανός αξιωματικός ήταν ότι το τζάκι μόλις είχε ανάψει, και δεν υπήρχαν πολλές στάχτες. Όντας καχύποπτος, έσυρε τα ξύλα έξω και κάτω από την επιδαπέδια πλάκα βρήκε την κρυψώνα, στην οποία κατέβαινε κάποιος με σκάλα. Ήταν ένα υπόγειο δωμάτιο στο οποίο κρύβονταν 8 άτομα. Μαζί τους βρισκόταν  και ο Αργύρης Καραδήμας (σ.σ. από τη Λιβαδειά), πολύτιμος σαμποτέρ της ΕΟΚΑ.

Σε μια εβδομάδα οι Βρετανοί αλεξιπτωτιστές μπόρεσαν να εξουδετερώσουν 21 σκληρούς "τρομοκράτες", εκ των οποίων τρεις επικυρηγμένοι με 5.000 στερλίνες (οι στρατιώτες εξαιρούνταν από λήψη αμοιβής) και κατάσχεσαν 2000 σφαίρες, 46 φορητά όπλα και 2 μπαζούκας 3,5 χιλ. Οι αιχμάλωτοι σύντομα έγιναν πληροφοριοδότες.

Η ανασυγκρότηση

Οι αποτυχίες δεν κλόνισαν το ηθικό των ανταρτών και αποφάσισαν να συνεχίσουν τον αγώνα τους με μεγαλύτερο πείσμα. Γράφει ο Αυξεντίου στον Γρίβα μετά από αυτές τις συλλήψεις: "Καταλαβαίνω το μέγεθος των ατυχιών μας, αλλά εμείς δεν θα υποχωρήσουμε. Αντιθέτως, θα ριχτούμε στον αγώνα με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα από ποτέ και θα καλύψουμε τα κενά που έχουν δημιουργηθεί. Η  πίστη μας στη νίκη είναι ακλόνητη".

Ο Γρίβας γράφει στ' απομνημονεύματά του: "Του είπα στην απάντησή μου, να είμαστε πολύ προσεκτικοί, να ανασυνταχθούμε και να επιστρέψουμε τα  χτυπήματα στον  εχθρό, έτσι ώστε να μπορούμε να δείξουμε ότι είμαστε αρκετά δυνατοί για τον αγώνα.  Στην εποχή της δοκιμασίας φαίνεται, πώς ένας αληθινός μαχητής μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα με θάρρος και ηρεμία. Αν και οι τάξεις μας έχουν αραιώσει, θα πρέπει να παραμείνουν αδιάσπαστες. Τα κενά σύντομα θα γεμίσουν και η Οργάνωση θα συνεχίσει την αποστολή της. Αν ο καθένας παραμείνει στη θέση του και  κάνει το καθήκον του, ο τροχός θα γυρίσει για μια ακόμη φορά υπέρ μας."

Στο μεταξύ η βρετανική υπηρεσία ασφαλείας, συνέχιζε τη σύλληψη μελών της ΕΟΚΑ. Έτσι συνέλαβε τον   Νίκο Σαμψών   και τον Ανδρέα Χαρτά, επικεφαλής των ομάδων στην πρωτεύουσα, καθώς και ενός θεολόγου, του Φειδία Καρυολαίμου που ήταν υπεύθυνος της ομάδος των αγγελιαφόρων της ΕΟΚΑ.

 Τον Φεβρουάριο του 1956, η 16 Ταξιαρχία Αλεξιπτωτιστών παρέδωσε την ευθύνη της επιχείρησης "Black Mak" στην 3η ταξιαρχία πεζικού  που περιελάμβανε τους  Royal Berkshires, Ox and Bucks, South Staffordshires, Lancashire Fusiliers,  Duke of Wellington's και τους Grenadier Guards και στο 40 Commando. (σ.σ. Όλες οι μονάδες εμπειροπόλεμες και με συμμετοχή σε αγώνα εναντίον ανταρτών σε άλλες περιοχές)

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1957 η ομάδα Λένα μετά από σύντομη μάχη μεταξύ Ποταμίτισσας και Πελένδρι εξουδετερώθηκε από τους Βρετανούς πεζοναύτες. Στη μάχη τραυματίσθηκαν θανάσιμα ο Λένας και ένας Βρετανός αξιωματικός. Μερικά μέλη της ομάδας διέφυγαν αλλά ο Δημήτρης Χριστοδούλου συνελήφθη και στην προσπάθειά του να δραπετεύσει, τον πυροβόλησαν και τον σκότωσαν.

Με το τέλος του Φεβρουαρίου, τελείωσε και η επιχείρηση "Black Mak'  που επέφερε την ανακάλυψη 17 κρυψώνων της ΕΟΚΑ με πολλά όπλα, πυρομαχικά και εφόδια. Αυτό που έκανε πιο εύκολο το έργο των στρατιωτών ήταν η αίσθηση ότι οι αντάρτες "είχαν κουρασθεί από την άσκοπη τρομοκρατική τους δράση", όπως χαρακτηριστικά είπε ο κυβερνήτης Χάρντινγκ. H επόμενη αποστολή θα ήταν η εξουδετέρωση της ομάδας Αυξεντίου."

.................................................................................................................................................................              
(σ.σ. Μετά την αδυναμία  επίσκεψής μου στο ιστολόγιο "Britain's Small Wars" συνεχίζεται η ολοκλήρωση του άρθρου με συνοπτική αναφορά.)

Επιχείρηση Whisky Mak

Αυτή ήταν η επιχείρηση που οργανώθηκε για την "απόξεση" των ανταρτών της ΕΟΚΑ από το Τρόοδος, αναζητώντας κυρίως τον αρχηγό και υπαρχηγό τους. Μετά από την ανάλυση πληθώρας πληροφοριών και τον εντοπισμό "ύποπτων περιοχών" που εμφανίστηκαν αντάρτες, ακολούθησαν  συνεχείς συγκαλυμένες αναγνωρίσεις με τις οποίες επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη ανταρτικών κινήσεων. Αμέσως μετά την επιβεβαίωση, μεταφέρθηκαν δυνάμεις σε κάθε ύποπτη περιοχή σχεδόν ταυτόχρονα, για την έρευνα και εξουδετέρωση τους. Στη συγκεκριμένη επιχείρηση εντοπίστηκαν περίπου 20 τέτοιοι χώροι. Μεταξύ αυτών και η περιοχή γύρω από τη Μονή Μαχαιρά.(σ.σ. Στη βρετανική ιστοσελίδα  "Britain's Small Wars", υπάρχει χάρτης που δείχνει επακριβώς τις ύποπτες περιοχές)

Ιερά μονή Mαχαιρά (Πηγή)

Ο γνωστός Βρετανός λοχαγός των Πληροφοριών Σέιβερι με την ομάδα του, μετά από επιτυχή επιχείρηση σε κοντινή περιοχή, συνέλαβε μέλη της ομάδας Αυξεντίου, όπως αναφέρει ο David Carter. Τα μέλη αυτά μετά από ...μικρή πίεση, ευχαρίστως μετέπεσαν στην κατηγορία των πληροφοριοδοτών και επιβεβαίωσαν την κρυψώνα του Αυξεντίου κοντά στην Μονή Μαχαιρά.

 Τμήματα άμεσης επέμβασης (2 διμοιρίες συνολικής δύναμης 60 ανδρών), έσπευσαν από αέρα με ελικόπτερα και από ξηρά και δημιούργησαν ένα κλοιό γύρω από την περιοχή, ενώ παράλληλα, άρχισαν να την "χτενίζουν". Οι πληροφοριοδότες έδειξαν με ακρίβεια την κρυψώνα και η αντίστροφη μέτρηση άρχισε. (σ.σ. Στη βρετανική ιστοσελίδα  "Britain's Small Wars", υπάρχει σχεδιάγραμμα που δείχνει την εγκατάσταση των βρετανικών τμημάτων γύρω από την κρυψώνα)

Ο Αυξεντίου, αντιλαμβανόμενος τον εγκλωβισμό του έδωσε εντολή στους άντρες του να παραδοθούν, ενώ ο ίδιος παρέμεινε στην κρυψώνα για να αντισταθεί μέχρις εσχάτων.

Ένας από τους άνδρες του διηγείται:





Η βρετανική περιγραφή της όλης μάχης και της προσπάθειας για την εξουδετέρωση του Αυξεντίου που εξιστορεί ο David Carter παρουσιάζεται και σε ένα ελληνικό  άρθρο:

"Για την τελική καταδίωξη του επικηρυγμένου με το ποσό των 5.000 λιρών Γρηγόρη Αυξεντίου στήθηκε η επιχείρηση « Whisky Mak». Όταν, ύστερα από προδοσία, οι Βρετανοί ανακάλυψαν την κρυψώνα των ανταρτών κοντά στη Μονή Μαχαιρά, στις 3 Μαρτίου 1957, ο Αυξεντίου διέταξε τους τέσσερις άνδρες της ομάδας του (Αυγουστής Ευσταθίου, Αντώνης Παπαδόπουλος, Ανδρέας Στυλιανού, Φειδίας Συμεωνίδης) να παραδοθούν, ενώ ο ίδιος έμεινε στο κρησφύγετο για να πολεμήσει. Από τους πρώτους του πυροβολισμούς, μάλιστα, σκοτώθηκε ο δεκανέας Πήτερ Μπράουν, 23 χρόνων, από το Ληντς.

Ύστερα από τον θάνατο του Μπράουν και την επιστροφή του Αυγουστή Ευσταθίου, στο κρησφύγετο, δίπλα στον Αυξεντίου (τον «Μάστρο του», όπως τον φώναζε), η διαταγή που έδωσαν οι διευθύνοντες την επιχείρηση ήταν να αποφευχθούν νέες απώλειες και να σκοτώσουν ή να κάψουν τους δύο αντάρτες της ΕΟΚΑ. 

Ήδη, λίγο μετά τις 7 το πρωί είχαν φτάσει στην περιοχή ο ταξίαρχος Hopwood και ο αντισυνταγματάρχης Laing. Τότε, επιχειρήθηκε για πρώτη φορά η ανατίναξη του κρησφύγετου. O λοχαγός του Βασιλικού Μηχανικού Dennis Shuttleworth (Ντένις Σάτλγουωρθ) δοκίμασε ανεπιτυχώς να γκρεμίσει την οροφή ρίχνοντας από μακριά ποσότητα εκρηκτικών υλών. Μερικές ώρες αργότερα, ένας άλλος αξιωματικός του Μηχανικού, ο λοχαγός Hoppe, έριξε στην πλαγιά τα δοχεία με τη βενζίνη και άναψε τη φωτιά. 

 Αμέσως μετά ο λοχαγός Σάτλγουωρθ κατηφόρισε προσεκτικά με λίγους άνδρες, τοποθέτησε εκρηκτικά πάνω από το κρησφύγετο και πυροδότησε το φυτίλι. Η τεράστια έκρηξη ακούστηκε δεκάδες μίλια μακριά. Σύμφωνα με τις βρετανικές πηγές ήταν 1.30 το μεσημέρι. Στις 2.00 η επιχείρηση είχε τελειώσει." (σ.σ. Ο Σάτλγουωρθ τοποθέτησε τυποποιημένο κοίλο γέμισμα τύπου  "κυψέλη" μπροστά στο στόμιο της σπηλιάς σύμφωνα με τα στοιχεία του David Carter)

Η σύλληψη του Αυγουστή Ευσταθίου (Πηγή)

Ο Αυγουστής Ευσταθίου έχει διηγηθεί πολλές φορές από τότε, πώς έζησε τις τελευταίες ώρες του αρχηγού του που μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Λίγες ημέρες μετά τη μάχη, εμφανίστηκε το παρακάτω ανώνυμο άρθρο στην βρετανική εφημερίδα Tribune στις 8 Μαρτίου 1957.

 

 Για την ιστορία της ΕΟΚΑ, μπορείτε να διαβάσετε πολλά στην ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Ακόμη και σήμερα, οι Βρετανοί θεωρούν την ΕΟΚΑ σαν μια από τις τρομοκρατικές οργανώσεις που αντιμετώπισαν. Αλλά αυτούς που κάποιος θεωρεί τρομοκράτες, κάποιος άλλος τους βλέπει μαχητές. Εξαρτάται από την οπτική γωνία που το βλέπει κανείς, ειδικά όταν βλέπει από τη γωνία του νικητή.

Οι Βρετανοί, εκτός από τις βάσεις τους, εξακολουθούν να απολαμβάνουν τα καλά της τουρκοκρατούμενης πλευράς.

Η ΕΟΚΑ δεν νικήθηκε στρατιωτικά. Σταμάτησε μετά από πολιτική προσέγγιση του προβλήματος. Σήμερα, ο τρόπος δράσης της, αποτελεί αντικείμενο σπουδής σε πολλούς στρατούς του κόσμου (συμπεριλαμβανομένου και του βρετανικού), σχετικά με την διεξαγωγή ανταρτοπολέμου.

Ανιχνευτής

(Σημείωση: Μέχρι αυτή τη στιγμή της ανάρτησης, η επίσκεψή μου στην  ιστοσελίδα "Britain's Small Wars", δεν είναι δυνατή)