Pallida Mors Saracenorum. Ο "Ωχρός" θάνατος των Σαρακηνών

Πηγή 

Ο Ωχρός θάνατος των Σαρακηνών "Pallida Mors Saracenorum" στα λατινικά, ήταν το όνομα που πήρε ο Στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς,  μετά την περίλαμπρη νίκη του κατά των Σαρακηνών και την κατάληψη του Χάνδακα, (σημερινού Ηρακλείου) στην Κρήτη τον Μάρτιο του 961 μ Χ. 

 Ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του 1941, βρίσκεται στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου  του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ (US Naval Institute), που αναφέρεται στην επιχείρηση που ανέλαβαν οι Βυζαντινοί για την ανακατάληψη της Κρήτης από τους Σαρακηνούς πειρατές. Το κίνητρο του συγγραφέα, για την σύνταξη του άρθρου, προφανώς ήταν οι παραμονές του εγχειρήματος των Γερμανών για κατάληψη του νησιού. Άλλωστε το τονίζει στο τέλος του άρθρου του, εικάζοντας για την έκβαση της μάχης.

Η όλη αμφίβια ενέργεια που εκτέλεσε ο βυζαντινός στόλος τότε, αποτελεί αντικείμενο μελέτης σε ναυτικές σχολές άλλων χωρών διότι θεωρείται σαν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα διεξαγωγής ναυτικού αγώνα όπου περιλαμβάνονται όλες σχεδόν οι αρχές των αμφιβίων επιχειρήσεων.

Η Κρήτη εξακολουθεί να έχει ιδιαίτερη στρατηγική αξία, διότι ευρισκόµενη στο μέσον της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου, ελέγχει τις αεροπορικές και θαλάσσιες συγκοινωνίες από ανατολικά προς δυτικά και από βόρεια προς νότια ή και αντίστροφα, αποτελώντας ιδανική βάση αεροναυτικών επιχειρήσεων προς κάθε κατεύθυνση. Απόρροια της αξίας αυτής, ήταν να βρεθεί  από τις αρχές του 2ου Παγκόσµιου Πολέµου, στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τόσο των Βρετανών, όσο και των Γερµανών.

Τον 9ο αιώνα αυτό που ενδιέφερε την ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία ήταν ο έλεγχος των θαλασσίων γραμμών και η  εξουδετέρωση των Σαρακηνών πειρατών για την ασφαλή διακίνηση αγαθών.

Πάνω από  ένα αιώνα  είχαν την Κρήτη  στην κυριαρχία τους οι Σαρακηνοί και αλώνιζαν όλο το Αιγαίο και την Μεσόγειο γενικότερα, ζώντας από την λαφυραγωγία και το εμπόριο δούλων. Είχαν φτάσει στο σημείο οι Άραβες πειρατές, να πιστεύουν ότι είναι αήττητοι και αποκλειστικοί άρχοντες στην περιοχή, αψηφώντας τους Βυζαντινούς. Είχαν φτιάξει το δικό τους Αραβοπειρατικό κράτος.    

Έγιναν πολλές προσπάθειες ανακατάληψης του νησιού από τους Βυζαντινούς αλλά απέτυχαν. Φτάνουμε στο 960 οπότε συγκροτείται μια μεγάλη αρμάδα. 

Ο Νικηφόρος οργανώνει σταθμούς ανεφοδιασμού σε νησιά κατά μήκος του Αιγαίου ξεκινώντας από Τένεδο και συνεχίζοντας προς Μυτιλήνη, Χίο, Νάξο, Ίο, Θήρα και Κάρπαθο.

Η δύναμή του περιλαμβάνει "πεζοναύτες" ιππικό  και ναυτικό προσωπικό.

Προαποστέλλει "Προκεχωρημένη Δύναμη Επιχειρήσεων" για αναγνώριση και συλλογή πληροφοριών. Απομονώνει το νησί με ναυτικές δυνάμεις δημιουργώντας έτσι μια "Περιοχή Αμφιβίων Επιχειρήσεων". Εκτελεί συντονισμένη αποβατική ενέργεια ταυτόχρονα σε προκαθορισμένες ακτές αποβάσεως, έτσι ώστε να αιφνιδιάσει τον αντίπαλο και να τον φέρει σε θέση που να μην μπορεί ν' αντιδράσει. Η απόβαση διενεργείται με την υποστήριξη "πυρών υποστηρίξεως" της εποχής! Δηλαδή με εκτόξευση βελών και υγρού πυρός.

Η πολιορκία του Χάνδακα από τον Νικηφόρο Φωκά (Ιστορία Ιωάννου Σκυλίτζη) Εθνική Βιβλιοθήκη Ισπανίας Μαδρίτη (Πηγή)

Στη συνέχεια πολιορκεί επί 9 μήνες τον αντίπαλο που κρύβεται πίσω από τα τείχη του Χάνδακα, ενώ παράλληλα εξουδετερώνει τις εκτός των τειχών δυνάμεις του με επιδρομές σ' όλο το νησί. Ο ΑΝΣΚ της Αμφίβιας Δύναμης Επιχειρήσεων (ΑΔΕ) είναι ο Χάνδακας!

Η εμπεριστατωμένη αφήγηση της εκστρατείας του Νικηφόρου Φωκά υπάρχει στα ελληνικά, σε άρθρο ενός  εξαιρετικού ιστορικού ιστολογίου, αποσπάσματα του οποίου σας παραθέτω παρακάτω.

Ανιχνευτής

Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΧΑΝΔΑΚΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Το έτος 815 μ.Χ απέτυχε στην Ισπανία επαναστατικό κίνημα κατά του εμίρη Al Hakam της δυναστείας των Ομμεϋαδών, αναγκάζοντας τον αρχηγό της επανάστασης Abu Hafs (Αποχάβος των Βυζαντινών) να καταφύγει στην Αίγυπτο μαζί με τους υποστηρικτές του. Εκμεταλλευόμενοι τους εμφυλίους εντός του Αραβικού κόσμου κατέλαβαν την Αλεξάνδρεια το 816. Σε μια από τις πειρατικές επιδρομές τους έφτασαν ως τη Κρήτη και χαρακτηριστικά δήλωσαν "Ιδού η γη όπου σ'αυτήν ρέει μέλι και γάλα" (Σκυλίτζης Ι., Χρονογραφία σελ.56). 

Το 824-5 ο εμίρης Al Mamun ανακατέλαβε την πόλη αναγκάζοντας τον δαιμόνιο Abu Hafs να εγκαταλείψει τη χώρα και να αποβιβαστεί στη Κρήτη, πιθανόν κοντά στα Μάταλα. Η απουσία του αυτοκρατορικού στόλου που ήταν εμπεπλεγμένος σε εμφύλιες διαμάχες τους έδωσε την ευκαιρία να κατακτήσουν συστηματικά το νησί ως το έτος 828. Μετά από μια ανεπιτυχή και πρόχειρα οργανωμένη προσπάθεια ανακατάληψης από τους Βυζαντινούς υπό τους πρωτοσπαθάριους Φωτεινό και Δαμιανό, οι Άραβες οχυρώνουν μια τοποθεσία με ισχυρό τείχος και τάφρο και την ονομάζουν Αλ-Χαντάκ δηλαδή το σημερινό Ηράκλειο। Από τότε ξεκινάει η πειρατική τους δράση που δεν είχε σκοπό την υποδούλωση άλλων νησιών, απλώς την απόσπαση λύτρων ή λείας από διερχόμενα εμπορικά πλοία.

Δύο ακόμη προσπάθειες απελευθέρωσης του νησιού, υπό τον στρατηγό Κρατερό και τον στρατηγό Ωορύφα κατέληξαν σε αποτυχία. Το γεγονός όμως που άλλαξε τις ισορροπίες στη σύγκρουση ήταν η άλωση και εξαπονδρισμός της Θεσσαλονίκης από τους Σαρακηνούς υπό τον εξωμότη Λέων Τριπολίτη το 904 μ.Χ.. Μετά από μια παραπλανητική πορεία προς τη Κωνσταντινούπολη, ο αραβικός στόλος κινήθηκε προς την ανυπεράσπιστη και με χαμηλά ναυτικά τείχη πρωτεύουσα της Μακεδονίας και προξένησε μεγάλες καταστροφές έπειτα από πολιορκία μόλις δύο ημερών.

Ήταν πλέον φανερό πως η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έπρεπε πάση θυσία να ανακαταλάβει τη μεγαλόνησο αλλά οι συνεχείς εσωτερικές έριδες καθυστερούσαν την ανάληψη αυτής της παράτολμης εκστρατείας θέτοντας έτσι πιο γερά τα θεμέλια της εξουσίας των Σαρακηνών στη Κρήτη αλλά και στο Νότιο Αιγαίο, θέτοντας έτσι τη ναυτική εμπορική δραστηριότητα στο αρχιπέλαγος σε θηλιά.

Το 959 μ.Χ. ανεβαίνει στον θρόνο της Πόλης ο Ρωμανός Β', ο πρώτος σύζυγος της περίφημης Θεοφανούς της Φόνισσας, καρπός του γάμου τους ήταν ο σπουδαίος αυτοκράτορας Βασίλειος ο Β' ο Βουλγαροκτόνος. Ο Ρωμανός αποφασίζει να αναλάβει δράση απέναντι στους Άραβες και επιλέγει τον Νικηφόρο Φωκά, μέλος γνωστής οικογένειας στρατιωτικών, ως Δομέστικο των σχολών της Ανατολής. 

Το Χελάνδιο ήταν τύπος βυζαντινού πολεμικού πλοίου, παραλλαγή του δρόμωνα, είχε δύο σειρές κουπιών ανά πλευρά, καθώς και δύο ιστούς με τετράγωνα πανιά που χρησιμοποιούνταν βοηθητικά εκτός πολεμικής εμπλοκής. Αποτελούσε τον βασικό τύπο πολεμικού πλοίου του Βυζαντίου, κατά τον 9ο αιώνα. Υπήρχαν δύο παραλλαγές: το «ουσιακόν χελάνδιον» με πλήρωμα περίπου 100 ατόμων και το «πάμφυλον χελάνδιον» με πλήρωμα 120 έως 150 ατόμων. Ενίοτε ήταν εξοπλισμένο με έναν ή περισσότερους σίφωνες για την εκτόξευση υγρού πυρός, οπότε εκαλείτο πυροφόρο χελάνδιο. (Πηγή)

Την επόμενη χρονιά ο Αυτοκράτορας μαζί με τον στρατηγό ετοιμάζουν μία κολοσσιαίων διαστάσεων αρμάδα αποτελούμενη από δύο χιλιάδες πυροφόρα χελάνδια, χίλιοι δρόμωνες και 307 καματηρά (πλοία εφοδιοπομπής)! Ένας άνευ προηγουμένου τεράστιος στόλος αποτελούμενος από εκατοντάδες χιλιάδες πολεμιστές. Οι αραβικές πηγές αναφέρουν στόλο επτακοσίων καραβιών με 72 χιλιάδες πεζούς και 5 χιλιάδες ιππείς. Ακόμα και αν ισχύουν οι μετριοπαθείς εκτιμήσεις των Αράβων ιστορικών, το μέγεθος του στόλου και του στρατού ήταν ικανό να προκαλέσει πανικό σε οποιοδήποτε βασίλειο της εποχής.

Ο Δρόμων ήταν γρήγορο και ευκίνητο πλοίο. του Βυζαντινού πολεμικού ναυτικού. Έφερε δύο σειρές των 50 κουπιών ανά πλευρά, με δυο κωπηλάτες ανά κουπί (αντίστοιχο της αρχαίας δίκροτης τετριήρους). Είχε πλήρωμα περίπου 200 ερέτες (κωπηλάτες) και έφερε πανί στον κύριο ιστό του. Κατά τον 6ο αι. μ.Χ. Οι δρόμωνες αποτελούσαν τον κορμό του βυζαντινού στόλου. Περί το τέλος του 7ου αιώνα τα πλοία αυτά έφεραν στη πλώρη τους ειδική συσκευή (σίφωνες) με την οποία εξακοντίζονταν το υγρό πυρ. (Πηγή)

 Ο στόλος πέρασε από αρκετά νησιά του Αιγαίου αλλά στη Σαντορίνη σταμάτησε επειδή οι Βυζαντινοί ναυτικοί δεν ήξεραν τη διαδρομή νοτιότερα! τόσος ήταν ο φόβος που ενέπνεαν οι Σαρακηνοί πειρατές που οι κυβερνήτες των αυτοκρατορικών πλοίων δεν τολμούσαν εδώ και πολλά χρόνια να προσεγγίσουν την Κρήτη. Τελικά τη λύση την έδωσαν Καρπάθιοι ναυτικοί που οδήγησαν τη πανστρατιά του Φωκά στη νησίδα Δία στις ακτές του νησιού.

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ

Κάτοψη Χάνδακα (Πηγή)

Από τη νησίδα ο Φωκάς έστειλε κατασκοπευτικά σκάφη ενώ περίμενε ολόκληρο τον στόλο να καταφθάσει. Οι Σαρακηνοί αιφνιδιάστηκαν από το μέγεθος του εκστρατευτικού σώματος αλλά γρήγορα αναθάρρησαν και έλαβαν θέσεις στις ακτές για να εμποδίσουν την απόβαση. Καθώς δεν υπήρχε κάποιο μεγάλο λιμάνι στη περιοχή για να υποστηρίξει τη δύσκολη επιχείρηση, ο Φωκάς αφού έφτασαν όλα τα πλοία, τα εξόπλισε με επικλινείς σανίδες ώστε να διευκολυνθεί η έξοδος των στρατιωτών από αυτά. 

Τα πληρώματα διετάχθησαν να κωπηλατήσουν προς τη στεριά και μόλις έφτασαν σε κοντινή απόσταση πλήθος τοξευμάτων κατευθύνθηκε προς τους αμυνόμενους Άραβες. Όλες οι κλίμακες των πλοίων κατέβηκαν στη στεριά σχεδόν ταυτόχρονα κάνοντας αδύνατη τη προσπάθεια των Σαρακηνών να εμποδίσουν την απόβαση.

Συντεταγμένες οι βαριά οπλισμένες φάλαγγες των Βυζαντινών χωρίστηκαν στα τρία και βάδισαν εναντίον των εχθρών. Τους έτρεψαν με σχετική ευκολία σε φυγή. Όσοι διασώθηκαν, κατέφυγαν στο οχυρό του Χάνδακα. Οι δυνάμεις του Νικηφόρου Φωκά στρατοπέδευσαν έξω από τη πόλη, τη περικύκλωσαν με πασσάλους και έφτιαξαν και δική τους τάφρο για να αποφύγουν τον αιφνιδιασμό από κάποια νυκτερινή επίθεση των Αράβων. Αυτός εξάλλου ήταν και ο τρόπος πολέμου των Αράβων απέναντι στους σιδερόφρακτους στρατούς τόσο του Βυζαντίου όσο και της Δύσης.

 Ένα πλέγμα ανταρτοπολέμου, ενεδρών και πολέμου φθοράς. Έτσι είχαν αντιμετωπίσει και τις προηγούμενες προσπάθειες των Βυζαντινών με μεγάλη επιτυχία. Ο νέος αυτός όμως στρατηγός της Αυτοκρατορίας ήταν διαφορετικός από τους προηγούμενους. Εμπειροπόλεμος και αποφασισμένος για την επικράτηση, αλλά και υπομονετικός, συνετός και καρτερικός. Είδε πως το τείχος της πόλης είναι μεγάλο και ισχυρό και πως μια κατά μέτωπο επίθεση τόσο νωρίς θα είχε ως μοναδικό αποτέλεσμα την απώλεια πολλών δικών του στρατιωτών. 

Έτσι απέκλεισε την πόλη αλλά και διέταξε ναυτικό αποκλεισμό ολόκληρου του νησιού καθώς ο μεγάλος αριθμός πλοίων του το επέτρεπε. Παράλληλα έστελνε ισχυρές δυνάμεις σε όλη τη Κρήτη για να αποκαταστήσουν τη Βυζαντινή κυριαρχία στο νησί. Έδινε πολλές συμβουλές για επαγρύπνηση καθώς ο κίνδυνος αιφνιδιαστικής επίθεσης ήταν μεγάλος. Οι στρατηγοί του άκουσαν τις συμβουλές του εκτός από τον Νικηφόρο Παστιλά που με ένα άγημα Βαράγγων γλεντούσαν μετά από κάποια νίκη και δέχθηκαν ξαφνική επίθεση και κατεκόπησαν όλοι από τους Αγαρηνούς.

Ο ηγέτης των Σαρακηνών της Κρήτης Abd al Aziz ibn Schu 'ab (Κουρουπής για τους Βυζαντινούς), έστειλε μηνύματα για βοήθεια στους ομόθρησκους του ηγέτες. Οι εμφύλιες έριδες μέσα στον αραβικό κόσμο έκαναν αδύνατη οποιαδήποτε σοβαρή προσπάθεια αντιμετώπισης του κινδύνου. Η Αίγυπτος έστειλε μικρές δυνάμεις που αντιμετωπίστηκαν εύκολα και ο εμίρης του Χαλεπίου έστειλε 30 χιλιάδες ιππείς στη Μικρά Ασία ως αντιπερασπισμό αλλά και αυτοί αναχαιτίστηκαν από τον Λέων Φωκά, αδερφό του Νικηφόρου.

Ο Βυζαντινός αρχιστράτηγος έδωσε πολύ σημασία στον ψυχολογικό πόλεμο. Βομβάρδιζε τα τείχη καθημερινά περισσότερο για κλονισμό του ηθικού των πολιορκημένων παρά για των οχυρώσεων. Παράλληλα οι κατάσκοποι του εντόπισαν ένα μέρος του τείχους που ενώ ήταν χτισμένο πάνω σε πέτρα, όπως και όλο το τείχος άλλωστε, κάτω από τη πέτρα υπήρχαν ψαμμολιθικά στρώματα. Εκεί έστειλε σκαπανείς για να υπονομεύσουν τους αμυντικούς πύργους της πόλης. Σιγά σιγά και υπομονετικά ετοίμαζε τον στρατό του για την τελική έφοδο.

Με αυτές τις ενέργειες αλλά και με στρατιωτικά γυμνάσια περνούσε ο χειμώνας του 960-961 ο οποίος ήταν πολύ βαρύς. Τα εφόδια της πανστρατιάς εξαντλήθηκαν σύντομα και το ηθικό κλονίστηκε. Η προσωπική παρέμβαση και το κύρος του Νικηφόρου Φωκά απέτρεψαν τη διάλυση του εκστρατευτικού σώματος. Ο παρακοιμώμενος (κάτι σαν πρωθυπουργός) του αυτοκράτορα αγόρασε τεράστιες ποσότητες σιταριού. Το μισό σιτάρι το πούλησε στη μισή τιμή ώστε να ρίξει τις ανεβασμένες τιμές των κερδοσκόπων και το άλλο μισό το έστειλε στη Κρήτη ώστε να ανεφοδιαστεί ο στρατός που βρισκόταν στα όρια της πείνας.

Οι Σαρακηνοί αποφάσισαν να κάνουν ηρωική έξοδο εκείνη την εποχή. Χίλιοι πεντακόσιοι ιππείς και τριάντα έξι χιλιάδες πεζοί πραγματοποίησαν επίθεση φανατισμένοι από τα λόγια του εμίρη τους. Ξύρισαν τα κεφάλια τους και βάδισαν εναντίον του αυτοκρατορικού στρατού με έκδηλο τον θρησκευτικό φανατισμό που χαρακτήριζε τις αραβικές στρατιές της εποχής. Ο Νικηφόρος είχε πληροφορηθεί μέσω κατασκόπων την επικείμενη επίθεση και σχεδίασε ένα λαμπρό σχέδιο. Έστησε τέσσερις ενέδρες και όταν οι Σαρακηνοί επιτέθηκαν, ο στρατός του προσποιήθηκε υποχώρηση οδηγώντας έτσι τους αντιπάλους στην ενέδρα. Όταν ο έκλεισε ο κλοιός των Βυζαντινών η μάχη είχε μετατραπεί σε σφαγή! 

Ο Κουρούπης έκλεισε τις πύλες του Χάνδακα ώστε να αναγκάσει τους πολεμιστές του να αγωνιστούν μέχρι τέλους. Ύστερα από επτά αποτυχημένες επιθέσεις αναγκάστηκε να ανοίξει δίοδο να μπουν οι στρατιώτες του μέσα ώστε να μη χαθεί ολόκληρος ο στρατός του και αναγκαστεί να παραδώσει το οχυρό του εκείνη τη μέρα.

Στις 7 Μαρτίου αποφάσισε να πραγματοποιήσει την τελική του έφοδο. Τα τείχη είχαν υπονομευτεί κατάλληλα και βομβαρδιστεί ανηλεώς από τους καταπέλτες. Ο αντίπαλος στρατός είχε αποδεκατιστεί κατά την ηρωική του έξοδο και πλέον δεν επαρκούσε για την αποτελεσματική άμυνα του Χάνδακα. Έφερε όλο τον στρατό του μπροστά από τα τείχη και παρέταξε τις φάλαγγες σε πυκνή τετραγωνική διάταξη. Τέλεσε τις απαραίτητες χριστιανικές λειτουργίες (ως βαθιά θρησκευόμενος και ο ίδιος) και ξεκίνησε την επίθεση. Τότε έγινε κάτι που ανέβασε περισσότερο το ηθικό του στρατού. Μια Σαρακηνή μάγισσα ανέβηκε πάνω στα τείχη και έριχνε κατάρες στους στρατιώτες του Βυζαντίου. Ένας επιδέξιος τοξότης βγήκε μπροστά από τους συμπολεμιστές του και με τη πρώτη βολή τη γκρέμισε από τις οχυρώσεις!

Το σύνθημα δόθηκε και οι μηχανικοί έβαλαν φωτιά στα τούνελ και το τείχος κατακρημνίστηκε, αφήνοντας μια μεγάλη δίοδο στους πολιορκητές να μπουν στην πόλη. Οι Σαρακηνοί μαζεύτηκαν στο άνοιγμα ώστε να εμποδίσουν την είσοδο των ανδρών του Νικηφόρου Φωκά αλλά δεν κατάφεραν να αντέξουν για πολύ ώρα. Ήταν απλώς λιγοστοί στον αριθμό πλέον. Όταν οι στρατιώτες μπήκαν εντός της πόλης ξεκίνησαν οι οδομαχίες που πολύ σύντομα μετατράπηκαν σε άγρια σφαγή του πληθυσμού. 

Μόνο η παρέμβαση του αρχιστράτηγου σταμάτησε το μακελειό. Χιλιάδες άραβες σκοτώθηκαν ενώ πάρα πολλοί αιχμαλωτίστηκαν είτε για να πουληθούν ως σκλάβοι, είτε για να ανταλλαχθούν με χριστιανούς αιχμαλώτους. Ο Κουρούπης και ο γιος του Ανεμάς αιχμαλωτίστηκαν και αυτοί και στόλισαν τον θρίαμβο του Φωκά στη Κωνσταντινούπολη. Αργότερα ο Ανεμάς θα γινόταν ένας πολυνίκης και πιστός στρατηγός της Αυτοκρατορίας!

Μετά από 137 χρόνια η Κρήτη επέστρεψε στην αγκαλιά του Βυζαντίου."

...................................................................................................................................................

Οι Έλληνες "Stratioti"

Έλληνας Stratioti του 15ου αιώνα.Πηγή

Οι Έλληνες όλα τα χρόνια της τουρκοκρατίας, προσπάθησαν επανειλημμένα να απαλλαγούν από τον τουρκικό ζυγό. Όλες οι προσπάθειες όμως ήταν τοπικά περιορισμένες και μεμονωμένες. 

Κατά καιρούς ανταρτικά σώματα ή ακόμη και χωριά σε απόμερες και απόκρημνες περιοχές που δεν είχαν εύκολη πρόσβαση για τους Τούρκους κατακτητές αντιστάθηκαν με μανία, προσπαθώντας ν’ αποκτήσουν την πολυπόθητη ελευθερία και αυτονομία. Άλλοτε παρακινούμενοι από ξένες δυνάμεις που είχαν κυρίως οικονομικά συμφέροντα, άλλοτε πάλι γιατί κάποια άδικη και βαριά πράξη των Τούρκων τους έκανε να ξεσηκώνονται από οργή και αγανάκτηση. 

Οι αποσπασματικές εξεγέρσεις δεν ευδοκίμησαν, έστω και αν ξεκινούσαν σαν μαζικό κίνημα αντίστασης αρχικά. Όταν άρχισε η αντίσταση να συντονίζεται μέσα από τη “Φιλική Εταιρεία” και να γίνεται η ενημέρωση των λαών της Δύσης με τη βοήθεια των Ελλήνων της διασποράς, που προκάλεσε ένα φιλελληνικό ρεύμα, τ’ αποτελέσματα δεν άργησαν να φανούν. Η συγκέντρωση ένοπλων ανταρτικών σωμάτων στην ξηρά, με την καθοδήγηση των οπλαρχηγών, είτε αυτοί προέρχονταν από τους αρματολούς, είτε από την κατηγορία των κλεφτών, αλλά και η συμμετοχή των νησιωτών με τη διάθεση των εμπορικών τους πλοίων που τα μετέτρεψαν εύκολα σε πολεμικά, έδωσε μια νέα δυναμική στο κίνημα αντίστασης που μετεξελίχθηκε σε συνολικό ένοπλο αγώνα.

Δεν θέλω όμως να επεκταθώ σε γενικά ιστορικά θέματα που άλλωστε λίγο- πολύ είναι γνωστά σε όλους μας. Θα σταθώ περισσότερο στο στρατιωτικό σκέλος εκείνης της εποχής, ίσως και λίγο πιο πριν. Τι στρατιωτική εκπαίδευση είχαν οι Έλληνες εκείνη την εποχή που οι Τούρκοι πασάδες και οι αγάδες αλώνιζαν από άκρη σε άκρη την υπόδουλη και ταπεινωμένη Ελλάδα; 

Πώς θα μπορούσαν να τα βάλουν με την κραταιά οθωμανική αυτοκρατορία που τον στρατό της τον έτρεμαν όλοι οι λαοί της Δύσης; Με τον τρόπο που ήξεραν! Με τη μέθοδο των κλεφτών “πλησιάζω μυστικά και αθόρυβα, χτυπάω και φεύγω”. Δηλαδή με την μέθοδο των ανταρτών. Ο ανταρτοπόλεμος των Ελλήνων και η φλογερή προσπάθεια για την ελευθερία τους, έκανε τόση εντύπωση στον δυτικό κόσμο εκείνης της εποχής, που ακόμη και σήμερα υπάρχουν συγγράμματα και εκδίδονται βιβλία που περιλαμβάνουν εκείνο τον ελληνικό ανταρτοπόλεμο σαν ένα πρώτο παράδειγμα διεξαγωγής ανορθόδοξου πολέμου. Αυτός ο ανταρτοπόλεμος δεν εξελίχθηκε τυχαία. Στηρίχθηκε στην εμπειρία Ελλήνων στρατιωτικών μισθοφόρων που υπηρετούσαν σε άλλους στρατούς εκείνης της εποχής. Ακόμη και ο οθωμανικός στρατός συμπεριλαμβάνεται μέσα σ΄αυτούς.

Οι Έλληνες στρατιώτες- μαχητές δεν εξέλειπαν ποτέ από τότε που έπεσε η Πόλη και μετά. Παντού τους συναντάμε από τον 15ο αιώνα μέχρι και την εποχή της Επανάστασης.

Είναι οι Έλληνες “στρατιώτες” ή όπως τους κατονόμασαν οι Λατίνοι “stratioti”. Η αντοχή τους, το θάρρος τους, το πείσμα τους και προπαντός η επιδεξιότητά τους στα όπλα και η τακτική τους, τους έκανε περιζήτητους μέσα στους στρατούς της Ευρώπης και όχι μόνο.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Θωμά του Αργείτη (Thomas of Argos) τον 15ο αιώνα που επικεφαλής ενός ελληνικού σώματος 550 ανδρών από την Πελοπόννησο, υπό τις διαταγές του βασιλιά Ερρίκου του Η’ της Αγγλίας, πολέμησε εναντίον των Σκώτων, αλλά συμμετείχε και στη μάχη της Βουλώνης,εναντίον των Γάλλων.

Μάλιστα στην δεύτερη περίπτωση, με την τεχνική της ενέδρας, κατόρθωσε να εξουδετερώσει 1000 και πλέον Γάλλους, αφήνοντας στο πεδίο της μάχης που διεξήχθη με ακόντια και σπάθες, 360 νεκρούς. Οι Έλληνες είχαν 35 νεκρούς. 

Δυστυχώς ελάχιστα ιστορικά ντοκουμέντα βρέθηκαν ως τώρα για την απόλυτη κάλυψη των αιώνων που ακολούθησαν. Η προέλευση όμως των κλεφτών και των αρματολών της περιόδου της ελληνικής επανάστασης, κρατάει από αυτούς τους παλιούς Έλληνες στρατιώτες, που για να ζήσουν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους, αναγκάστηκαν να γίνουν μισθοφόροι σε ξένους στρατούς. 

Εγώ θα προσθέσω μόνο μια μικρή πληροφορία στην πληθώρα όλων αυτών που μπορεί κάποιος να διαβάσει στους συνδέσμους αυτού του άρθρου. Πριν από πολλά χρόνια βρέθηκα στην Αμερική εκπαιδευόμενος στους Αμερικανούς Πεζοναύτες στο Quantico της Virginia. Εκεί μου έτυχαν 2 περιστατικά, που με έκαναν να καταλάβω το συναίσθημα και τις εντυπώσεις των Αμερικανών για την περίοδο της ελληνικής επανάστασης.

Η πρώτη μου έκπληξη ήταν όταν σε προγραμματισμένη επίσκεψη στο Καπιτώλειο, μέσα σε μια σειρά τοιχογραφιών, είδα και μια σκηνή με φουστανελοφόρους Έλληνες, που πολεμούσαν τους Τούρκους. Όταν ρώτησα μου απάντησε ο ξεναγός, ότι ανήκε σε σειρά τοιχογραφιών κάποιου φημιστού ζωγράφου τους που απεικόνιζε τους αγώνες των λαών για ελευθερία και ανεξαρτησία, όπως έκαναν και οι ίδιοι to 1775. 

Η δεύτερη έκπληξη ήταν όταν έμαθα από τους Πεζοναύτες για το “Ζήτημα της Τρίπολης” (The Tripoli Affair) δηλαδή για τον Βερβερικό πόλεμο, το 1805. Σε αυτή την επιχείρηση οι Αμερικανοί χρησιμοποίησαν μισθοφόρους στρατιώτες, μεταξύ των οποίων και γύρω στους 40 Έλληνες με τον οπλαρχηγό τους. Πώς βρέθηκαν Έλληνες πολεμιστές μισθοφόροι εκεί, μπορείτε να το διαβάσετε πιέζοντας τον προηγούμενο σύνδεσμο. Μια μάλλον άγνωστη ιστορία για πολλούς!

Την ημέρα της επετείου της μάχης θυμάμαι, είδα στην τηλεόραση και μια ταινία με τον τίτλο "ΤRIPOLI" που ο σκηνοθέτης έδειχνε τους Έλληνες φουστανελοφόρους, να συναγωνίζονται τους Αμερικανούς πεζοναύτες στη σκοποβολή.  (Δείτε την ΕΔΩ)

Τη φράση “The Tripoli Affair” την είδα για πρώτη φορά σαν ταμπέλα ενός εστιατορίου που το είχε ένας Ελληνοαμερικανός, παλιός πολεμιστής στην Ιταλία κατά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο. Δυστυχώς δεν μπόρεσε ποτέ να επιστρέψει στην πατρίδα που τόσο αγαπούσε. Έμεινε για πάντα εκεί. 

Η μάχη που έδωσαν τότε οι Αμερικανοί πεζοναύτες, έμεινε ανεξήτηλη στη μνήμη τους, πέρασε στις παραδόσεις τους με το πεζοναυτικό ύμνο “To the shores of Tripoli” και συνδέθηκε με το ξίφος που φέρουν οι αξιωματικοί τους, γυρτό σαν γιαταγάνι, όπως ήταν το ξίφος που έκανε δώρο ένας Μαμελούκος Τούρκος εκπρόσωπος της οθωμανικής αυτοκρατορίας στον επικεφαλής Αμερικανό αξιωματικό.

Οι Έλληνες πολεμιστές, ακόμη και σαν μισθοφόροι, υπήρχαν και ήταν έτοιμοι όταν ωρίμασε η σκέψη για την επανάσταση! Τίποτα δεν ήταν τυχαίο και τίποτα δεν έγινε μόνο από ενθουσιασμό! Οι "stratioti" μετεξελιγμένοι υπήρχαν πάντα και  περνούσαν από γενεά σε γενεά.


Ανιχνευτής

Αφιέρωμα στο Λοχαγό!

Ο Λοχαγός του ΕΤΑ, ο Πέτρος Αρταβάνης με προσωπικό της μονάδας, το 1982.  Αναμνηστική φωτογραφία, αμέσως μετά την απονομή πτυχίων αλεξιπτωτιστού ελευθέρας πτώσεως και ανιχνευτού, στο προσωπικό. Τότε και οι επιλεγμένοι έφεδροι που υπηρετούσαν στο ΕΤΑ εκπαιδεύονταν στην ελεύθερη πτώση.

Έφυγε ξαφνικά ο Αρταβάνης! Από αυτόν το φθαρτό κόσμο! Όχι όμως από τη μνήμη μας! Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς από την έντονη και αξέχαστη εκείνη εποχή! Κάποιες αναμνήσεις έχω διηγηθεί σε ένα από τα πρώτα άρθρα της ιστοσελίδας, για το ΕΤΑ.

Ακούραστος, ενθουσιώδης, σκληρός εκεί που έπρεπε, δάσκαλος για όποιον προσπαθούσε να βελτιωθεί, φίλος σε αυτούς που του ενέπνεαν εμπιστοσύνη, δηκτικός για όσους δεν κατέβαλαν προσπάθεια!

Για την μονάδα, και για τα "παιδιά" του, μπορούσε να τα βάζει με όλους, αν το δίκιο ήταν με το μέρος του. Μαζί ταξιδέψαμε σε όλα τα βόρεια σύνορα  της πατρίδας μας. Άλματα πολλά, πορείες εξαντλητικές, αναγνωρίσεις παντού! Ήπειρος, Μακεδονία, Θράκη! Με άλμα φεύγαμε, με άλμα γυρνούσαμε!

Κάποια στιγμή βρεθήκαμε στην Εξοχή. Ήταν βράδυ, είχαμε στρατοπεδεύσει στην ύπαιθρο σε κάποιον κατάλληλο χώρο, και έχοντας λίγο ελεύθερο χρόνο πήγαμε μαζί σ' ένα μικρό ταβερνάκι για να τσιμπήσουμε κάτι. Εκεί βρεθήκαμε σε μια ...αστεία κατάσταση!

Ένας θαμώνας είχε μεθύσει και είχε πάρει "αγκαζέ" το τζιούκ μποξ και έπαιζε διάφορα λαϊκά της εποχής. "Βάλε εκείνο, βάλε το άλλο .." έλεγε στο μαγαζάτορα συνεχώς. Ο Αρταβάνης, κάποια στιγμή τσαντίστηκε και του είπε να  χαμηλώσει τη φωνή. Τότε σηκώθηκε ο μεθυσμένος και άρχισε να του ζητάει το λόγο. "Ξέρεις ρε ποιός είμαι εγώ;" ρώταγε τον Αρταβάνη. " Όχι ρε! Για πες μου να μάθω!" του απαντούσε ο Αρταβάνης, έτοιμος να τον αρπάξει. "Εγώ είμαι Σιναπλούς  ρε!" (δηλαδή από την Σινώπη του Πόντου)  "Σιναπλούς; Και εγώ Σιναπλούς είμαι!" του απαντάει ο Αρταβάνης! "Σιναπλούς; Τ'εμέτερον; Ποιανού είσαι;" ρώτησε ο παρ' ολίγον "αντίπαλος"! Του είπε το όνομα ο Αρταβάνης!    Και προς μεγάλη μας έκπληξη, ο μεθυσμένος άλλαξε την αγριοφωνάρα του και με συγκίνηση απάντησε: "Ξάδελφε να σε φιλήσω!" Αγκαλιάστηκαν και αντί για σκυλοκαυγά αρχίσανε τα κεράσματα , τα αστεία και τα τραγούδια! 

Κάποια άλλη στιγμή βρεθήκαμε στα Διπόταμα, στο δάσος Χαϊντούς! Εκεί συναντήσαμε σ' ένα εξοχικό σπιτάκι, χωμένο στο δάσος, ένα ζευγάρι ηλικιωμένων. Μόλις μας είδαν, ξεθεωμένους από πολύωρη πορεία, προσφέρθηκαν να μας φιλέψουν. Αρχίσαμε την κουβέντα  και ο Αρταβάνης τους έλεγε ..καταδρομικές ιστορίες που τους έκαναν να ενθουσιάζονται!  Κάποια στιγμή η γυναίκα έφερε αντίρρηση σε μια επιθυμία του παππού! Και αυτός επηρεασμένος από τις ιστορίες του Αρταβάνη, της απάντησε: "Ακου να σου πω, αν δεν σ' αρέσει, πάρε τα ...δημόσιά σου είδη και φύγε!"  Ξεκαρδιστήκαμε όλοι στα γέλια!

Κάποτε, κάνοντας άλματα ελευθέρας από Ντακότα, θυμάμαι πώς μου έλεγε να φεύγω, για να αποφεύγω τα στροβιλίσματα (όντας νέος αλεξιπτωτιστής ελευθέρας) Παίρναμε φόρα από την μια άκρη της ατράκτου και κάναμε βουτιά από την πόρτα, όπως όταν πέφτεις στη θάλασσα από ένα βράχο! Είχε πολλή πλάκα!

Δεν θα ξεχάσω ποτέ, μια αμφίβια άσκηση, που κάναμε θαλάσσιο άλμα με βάρκα και κουπιά! Πέσαμε σαν ομάδα, εγώ με τα κουπιά! Όπως έπεσα στο νερό, φύσηξε μια δυνατή ριπή αέρα, και τυλίχτικα με αρτάνες, που με εμπόδιζαν να σηκώσω κεφάλι έξω από το νερό, ενώ ο θόλος του αλεξιπτώτου είχε φουσκώσει και με έσερνε με ταχύτητα! Προσπάθησα με όλη μου τη δύναμη να απελευθερωθώ, σπάζοντας όπως κατάλαβα εκ των υστέρων και δύο δάκτυλα. Τίποτα! Δεν μπορούσα να ανασάνω και σκεφτόμουν ότι είχα μπλέξει άσχημα, όταν ξαφνικά, άκουσα δύο .."χράτς" και αισθάνθηκα ότι ελευθερώθηκα! Σήκωσα το κεφάλι από το νερό και πήρα δυο βαθιές "τζούρες" αέρα! "Μη φοβάσαι ρε! Σε ξεμπέρδεψα!" Άκουσα τη φωνή του Λοχαγού που βρισκόταν δίπλα μου με το μαχαίρι στο χέρι! Για καλή μου τύχη είχε βρεθεί κοντά μου και πρόλαβε να πιάσει το αλεξίπτωτο και με το μαχαίρι του έκοψε τις αρτάνες που με εμπόδιζαν να κινηθώ. Με είχε σώσει από πνιγμό!

Διατηρήσαμε μέχρι τέλους τις σχέσεις μας και είχαμε συναντηθεί στη Λέσχη Καταδρομέων και Ιερολοχιτών που είμασταν μέλη. Αντιμετώπισε με καρτερία και αξιοπρέπεια όλες τις δύσκολες στιγμές που πέρασε στην οικογένειά του.

Ναι έτσι θυμάμαι το Λοχαγό! Έτσι θέλω να τον θυμάμαι! Πραγματικό παληκάρι! Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει! Εκφράζω τα θερμά μου συλληπητήρια στους συγγενείς και στον γιό του, που πρέπει να είναι πάντα υπερήφανος για τον λεβέντη πατέρα του!

Όσοι κομάντος είναι στη φωτογραφία, πιστεύω να τον θυμούνται και αν θέλουν, ας γράψουν κάτι σε ανάμνησή του. "Άντε και στο ...λάκκο μας" όπως έλεγε περιπαικτικά, όταν είχε τα κέφια του!

Ανιχνευτής