Η Μάχη της Λέρου

Τον Νοέμβριο του 1943, στα "μεσάνυχτα" της κατοχής για την πατρίδα μας, μία ειδική επιχείρηση έγινε και ολοκληρώθηκε με επιτυχία για το γερμανικό στρατό! Ήταν η τελευταία νίκη των Γερμανών και η τελευταία ήττα των συμμάχων. Ήταν η μάχη της Λέρου.

Η Μάχη της Λέρου είναι ένα από τα σημαντικότερα πολεμικά γεγονότα που έλαβαν χώρα,κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, στην ανατολική Μεσόγειο. Ξεκίνησε με το βομβαρδισμό της Λέρου, από τη γερμανική αεροπορία, στις 26 Σεπτεμβρίου του 1943 και κορυφώθηκε με την απόβαση χερσαίων γερμανικών δυνάμεων στο νησί στις 12 Νοεμβρίου του 1943. Μετά από μάχες τεσσάρων ημερών, η Λέρος καταλήφθηκε από τις γερμανικές δυνάμεις στις 16 Νοεμβρίου.

Σε προηγούμενο άρθρο μιλήσαμε για την επιδίωξη του Τσόρτσιλ να καταλάβει τα Δωδεκάνησα, αφού είχαν συνθηκολογήσει οι Ιταλοί.Δεν μπόρεσε όμως να πετύχει το σκοπό του. Οι Γερμανοί πρόλαβαν και κατέλαβαν αρχικά την Ρόδο με την Μεραρχία εφόδου  Ρόδου (Sturm-Division Rhodos) και στη συνέχεια την Κω, παρά τις προσπάθειες των συμμάχων. Ήλθε τώρα η σειρά της Λέρου αφού προηγήθηκε και η κατάληψη της Αστυπάλαιας.

Η Λέρος για τους Ιταλούς στην κατοχή αποτελούσε ένα σημαντικό στρατηγικό σημείο με μια σπουδαία ναυτική βάση γι' αυτούς. Πίστευαν ότι κρατώντας γερά αυτή τη βάση, εμπόδιζαν την διείσδυση της Αγγλίας στη Μέση Ανατολή.

Επάνω στο νησί υπήρχε η ιταλική φρουρά, που αποτελούνταν από 8200 άνδρες, το πλείστον ναύτες, υπό την διοίκηση του Υποναυάρχου, Λουίτζι Μασκέρπα. Σ' αυτούς περιλαμβάνονταν ένα Τάγμα Πεζικού και 2 λόχοι βαρέων πολυβόλων. Οι Ιταλοί είχαν μετατρέψει το νησί σε ένα περίκλειστο οχυρό, προσπαθώντας να το διαφυλάξουν. Είχαν μαζέψει 26 πυροβολαρχίες με 115 πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων εκ των οποίων τα  52 αντιαεροπορικά (Α/Α). Δυστυχώς όμως τα περισσότερα ήταν σχεδόν απροστάτευτα από αεροπορικές προσβολές και καταστράφηκαν στην συνέχεια πολύ εύκολα από τη γερμανική Λουφτβάφε. Επίσης στο λιμάνι υπήρχε το ιταλικό αντιτορπιλικό " Euro", 6 τορπιλάκατοι και αρκετά άλλα βοηθητικά σκάφη.

Οι Βρετανοί έφθασαν στο νησί  περί τα μέσα Σεπτεμβρίου και αφού είχε προηγηθεί η συνεννόηση με τους Ιταλούς. Αποβιβάσθηκε η 234 Ταξιαρχία Πεζικού, προερχόμενη από Μάλτα, μαζί με τμήματα ειδικών δυνάμεων, αμφιβίων SBS και καταδρομέων του Συγκροτήματος Ερήμου, Μακράς Ακτίνας LRDG. Γι αυτούς αναφερθήκαμε στο άρθρο για τη μάχη στη Λεβίθα. Η συνολική δύναμη των Βρετανών μέχρι τον Οκτώβριο, έφθασε τους 3000 άνδρες περίπου.

Οι ειδικές δυνάμεις χρησιμοποιήθηκαν για περιπολίες στα νησιά με ειδικά διασκευασμένα καΐκια, εγκατάσταση παρατηρητηρίων, ιδιαίτερα στα περάσματα των Κυκλάδων και έλεγχο των μικρότερων νησιών.  Υπήρχαν αποσπάσματα  εκτός από την Κω  και στην Κάλυμνο, την Σάμο, τη Σύμη και την Αστυπάλαια.

Το βασικό σχέδιο αμύνης του Ταξίαρχου Ρόμπερτ Τίλνεϊ, διοικητού της Ταξιαρχίας ήταν άμυνα επί των ακτών και παρεμπόδιση οποιασδήποτε αποβάσεως. Αυτό όμως είχε σαν αποτέλεσμα την εκλέπτυνση και την επιμήκυνση της αμυντικής διάταξης του νησιού που με τις πτωχές επικοινωνίες σε μέσα και υλικά, επιδείνωσε το πρόβλημα. Οι Ιταλοί υπάκουαν παθητικά.

Γερμανικό Μαχητικό αεροσκάφος Junkers Ju 87 γνωστό σαν Stukas (Πηγή)

Από πλευράς ναυτικού,υποστηρίζονταν από πλοία του βρετανικού και ελληνικού   πολεμικού ναυτικού και από 2 σμήνη  Σπιτφάιρ (Spitfire) της  RAF, με έδρα την Κω αρχικά και μετά την κατάληψή της, από μαχητικά και μεταγωγικά που έδρευαν στη Βόρειο Αφρική και στην Κύπρο. Πολύ μακριά! Από τα συνολικά 260 αεροσκάφη διαφόρων τύπων που χρησιμοποιήθηκαν, τα 115 επρόκειτο να χαθούν!

Οι Γερμανοί δεν κάθισαν με σταυρωμένα χέρια. Η 22 Μεραρχία Άμεσης Αντίδρασης που βρισκόταν στην Κρήτη, με διοικητή τον Αντιστράτηγο Φρίντριχ Βίλχελμ Μίλερ τον "Χασάπη της Κρήτης" ( Generalleutnant Friedrich-Wilhelm Müller)  κινητοποιήθηκε και στις 23 Σεπτεμβρίου, ανέλαβε την αποστολή ανακατάληψης της Κω και της Λέρου.

Σχηματική παράσταση του γερμανικού ειδικού σχεδίου επιχειρήσεων "Πολική Αρκούδα" (Πηγή)

Στις 3 Οκτωβρίου οι Γερμανοί με την ειδική επιχείρηση "Πολική Αρκούδα" (Unternehmen Eisbär, "Operation Polar Bear"), εκτελώντας ταυτόχρονα αεραποβατική και αμφίβια ενέργεια, κατέλαβαν σε 2 ημέρες την Κω, αφού συνέλαβαν 1388 Βρετανούς και 3145 Ιταλούς αιχμαλώτους. Από αυτούς,οι 102 Ιταλοί αξιωματικοί, με πρώτο τον διοικητή τους Συνταγματάρχη Φελίτσε Λέγκιο, τουφεκίστηκαν χωρίς άλλη διαδικασία, σύμφωνα με  διαταγή που είχε εκδώσει ο Χίτλερ. Δύσκολα τα πράγματα για τους Ιταλούς!

Γερμανοί αλεξιπτωτιστές προετοιμάζονται στην Κρήτη για την απόβαση στη Λέρο (Πηγή)

 Η ειδική επιχείρηση "Τυφών" (Unternehmen Τyphoon, "Operation Typhoon") των Γερμανών με τα τρία συντάγματα Πεζικού της 22 Μεραρχίας ένα Τάγμα Αλεξιπτωτιστών  και ένα Λόχο Αμφίβιων Καταδρομών των Brandenburgers, άρχισε να ξεδιπλώνεται. Οι Γερμανοί συγκέντρωσαν δυνάμεις στα λιμάνια της Κω και της Καλύμνου για θαλάσσια μεταφορά, ενώ εφεδρικές δυνάμεις συγκεντρώθηκαν  σε αεροδρόμια της περιοχής Αθηνών. Τρία συγκροτήματα μαχητικών βομβαρδιστικών τύπου Ju 87 D3 και 88 (Stuka), διατέθηκαν από αεροπορικές βάσεις των Μεγάρων, του Άργους και της Ρόδου αντίστοιχα για την υποστήριξη της επιχείρησης.

Η γερμανική αεροπορική υπεροχή ήταν εμφανής και οι βομβαρδισμοί ανηλεείς. Προκάλεσαν σημαντικές ζημιές στους αμυνόμενους και στις 26 Σεπτεμβρίου τα γερμανικά αεροσκάφη βύθισαν το βρετανικό αντιτορπιλικό "Intrepid"  και το ελληνικό "Βασίλισσα Όλγα", ενώ το ιταλικό " Euro" βυθίστηκε στις 1 Οκτωβρίου.

Στις 12 Νοεμβρίου του 1943, μετά από 50 ημέρες βομβαρδισμών αλλά και καθυστέρησης από ενέργειες του βρετανικού στόλου, οι Γερμανοί επιχείρησαν και πέτυχαν απόβαση σε δύο σημεία βορειοανατολικά του νησιού σε παραλίες απόκρημνες, όπου δεν μπορούσαν να τοποθετηθούν ναρκοπέδια. Κατέλαβαν ένα σημαντικό δεσπόζον  ύψωμα στο εσωτερικό του νησιού, το Κλειδί .Σε άλλο σημείο  στο Παντέλι μία ακόμη αποβατική προσπάθεια απέτυχε, μετά από σθεναρή αντίσταση των Βρετανών.

Το πρόβλημα των Βρετανών ήταν η αραιή διάταξη και οι κακές επικοινωνίες που συνεπάγονταν πολύ κακό συντονισμό ενεργειών. Δεν υπήρχε σωστός έλεγχος και διοίκηση εκ μέρους της Ταξιαρχίας. Το πλεονέκτημα των Γερμανών ήταν η αεροπορική υπεροχή, η αριθμητική υπεροχή στα σημεία απόβασης και η ποιοτική υπεροχή του προσωπικού τους που είχε ήδη την εμπειρία της μάχης της Κω και της Αστυπάλαιας.

(Πηγή)

Σαν να μην έφθανε αυτό, τις απογευματινές ώρες της ίδιας ημέρας, 500 αλεξιπτωτιστές έπεσαν από 40 αεροσκάφη Ju 52 σε περιοχή μεταξύ Γουρνών και  κόλπου Αλίντων στο ύψωμα Ράχη και απέκοψαν το νησί στη μέση, παρά τις προσπάθειες των Βρετανών να τους αποτρέψουν. Η επιδίωξη των Γερμανών ήταν να καταλάβουν τα υψώματα που δεσπόζουν στο κέντρο του νησιού και στη συνέχεια να προβούν στην πλήρη κατάληψή του.

Δεν άργησε η συνένωση αλεξιπτωτιστών και αμφιβίων τμημάτων να συμβεί. Οι αντεπιθέσεις των Βρετανών για τις επόμενες 5 ημέρες ήταν χωρίς αποτέλεσμα τελικά. Σε ορισμένα σημεία μπόρεσαν και ανακατέλαβαν τις θέσεις τους με ηρωικές προσπάθειες και θυσία γενναίων ανδρών. Αλλά οι Γερμανοί με την αεροπορική υπεροχή και την υποστήριξη όποτε την ήθελαν ξανάπαιρναν πίσω το έδαφος και προχωρούσαν. Στις 14 προς 15 Νοεμβρίου το βράδυ, έφθασαν 2 Λόχοι Πεζικού, ενισχύσεις των Βρετανών από Σάμο, αλλά και οι Γερμανοί αποβίβασαν 1000 άνδρες και πυροβολικό από Κάλυμνο, που είχε χρησιμοποιηθεί σαν "βατήρας"

Η έλλειψη επικοινωνίας δεν επέτρεπε στο στρατηγείο της 234 Ταξιαρχίας στην περιοχή Μεραβίγλια να έχει την πλήρη και σαφή εικόνα των επιχειρήσεων. Το στρατηγείο είχε κυριολεκτικά απομονωθεί και η δύναμη ασφαλείας του,(Λόχος Διοικήσεως) στις 16 Νοεμβρίου, αγωνιζόταν μάταια έναντι υπέρτερου ποιοτικά αντιπάλου, των αλεξιπτωτιστών!  Οι διαβιβαστές πήραν εντολή να καταστρέψουν τους κρυπτογραφικούς κώδικες! Παράλληλα σε ανοικτή γλώσσα επάνω στον πανικό, έφυγε σήμα προς το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής που περιέγραφε την κατάσταση και την άσχημη θέση της Ταξιαρχίας με πεσμένο ηθικό.

Το σήμα υποκλάπηκε από τους Γερμανούς, σε σύντομο χρονικό διάστημα έγινε προκήρυξη στ' αγγλικά και στα γερμανικά και με την φράση: " Αποτελειώστε τους", ρίχθηκε στις μαχόμενες γερμανικές μονάδες που ανέβηκε το ηθικό τους κατακόρυφα! Προκηρύξεις έπεσαν και σε βρετανικές θέσεις που το ηθικό τους έπεσε κατακόρυφα. Ας το λάβουν υπόψη τους οι ενδιαφερόμενοι!

Προσέξτε και μία ακόμη διαφορά αντίληψης. Και οι Γερμανοί είχαν προβλήματα επικοινωνίας, αλλά οι τοπικοί διοικητές τους ανέπτυσσαν  πρωτοβουλία και προσάρμοζαν την ενέργειά τους στην επικρατούσα κατάσταση πολύ γρήγορα. Οι Βρετανοί αναγκαστικά χρησιμοποιούσαν αγγελιαφόρους για να παραδίδουν νέες διαταγές και οδηγίες οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις έφταναν καθυστερημένες ή δεν έφταναν ποτέ λόγω απώλειας των αγγελιοφόρων. Οι διοικητές των μαχομένων τμημάτων λάμβαναν αντικρουόμενες εντολές και τμήματα ενεργούσαν αντεπιθέσεις χωρίς να έχουν κατανοήσει ποιός είναι ο Αντικειμενικός τους Σκοπός. Ο έλεγχος και η διοίκηση είχε χαθεί!

Αεροσκάφος Junkers Ju-52m της Luftwaffe το οποίο καταρρίφθηκε στις 13 Νοεμβρίου 1943 κατά τη διάρκεια της Μάχης της Λέρου

Ενώ οι μονάδες αμύνης του νησιού εξακολουθούσαν να μάχονται και κάποιες απ' αυτές βρίσκονταν σε καλή κατάσταση, ο Ταξίαρχος και το επιτελείο του είχαν συλληφθεί! Ο Ταξίαρχος υπό την πίεση της κατάστασης αναγκάσθηκε να δεχθεί συνθηκολόγηση και αγγελιοφόροι στάλθηκαν παντού να μεταφέρουν το μήνυμα της παράδοσης! Βέβαιος θάνατος για τους Ιταλούς αξιωματικούς! Κάποιοι αυτοκτόνησαν. Δίδαγμα:  Ποτέ το Στρατηγείο δεν μένει αφύλακτο! Αυτοί που το φυλάνε πρέπει να είναι καλοί μαχητές! Πολλές εναλλακτικές θέσεις πρέπει να σχεδιάζονται!

Παράδοση του Βρετανού διοικητού Ταξιάρχου Τίλνεϊ στον Γερμανό Στρατηγό  Μίλερ

Στη διάρκεια των τεσσάρων ημερών που κράτησε η μάχη της Λέρου οι Βρετανοί είχαν 200 νεκρούς, οι Ιταλοί περίπου 230 και οι Γερμανοί 520. Επίσης υπήρξαν 280 τραυματίες Βρετανοί και 677 Γερμανοί, οι δε Γερμανοί είχαν και 162 αγνοούμενους. Οι Έλληνες είχαν 68 ναύτες νεκρούς και τραυματίες και 20 κατοίκους του νησιού. Τα γυναικόπαιδα είχαν κρυφτεί σε σπηλιές! Ο υποναύαρχος Μασκέρπα συνελήφθη και μεταφέρθηκε στην Ιταλία όπου δικάστηκε και εκτελέστηκε τον Μάρτιο του 1944. Οι Γερμανοί, εκτός από τις προαναφερθείσες απώλειες σε στρατιώτες, έχασαν και 7 αποβατικά διαφόρων μεγεθών.

Το  επακόλουθο της ήττας ήταν να εκκενωθούν και τα υπόλοιπα νησιά από συμμαχικά στρατεύματα όπως η Σάμος και να συνεχισθεί η γερμανική κατοχή στο Αιγαίο, μέχρι το τέλος του πολέμου ή καλύτερα, μέχρι να επιστρέψει δριμύτερος ο Ιερός Λόχος να τους κάνει τη ζωή δύσκολη.

Τι έκαναν οι συμμαχικές ειδικές δυνάμεις;  Εκτός από τις περιπολίες και τα παρατηρητήρια, πολέμησαν σαν απλό πεζικό και στο τέλος αρκετοί μπόρεσαν να διαφύγουν με τη μέθοδο των γραμμών διαφυγής που είχε προνοήσει η διοίκησή τους να οργανώσει. Δηλαδή "τυφλά" ραντεβού σε απόμερες ακτές με υποβρύχια ή καΐκια και εκκένωση προς τις φίλιες γραμμές! Δεν αποδίδουν οι ειδικές δυνάμεις, αυτό για το οποίο εκπαιδεύτηκαν, αν αναμειχθούν με συμβατικά στρατεύματα. Αν κάποιος όμως τις αξιοποιούσε για διεισδύσεις ενέδρες και προσβολές σε εχθρικούς θύλακες, θα είχαν προσφέρει περισσότερα.

 Ξέχασα να σας πω ότι από τη μάχη της Λέρου, εμπνεύσθηκαν την ταινία "Τα κανόνια του Ναβαρόνε" Όσοι είσθε μικροί και δεν την ξέρετε, ψάξτε να τη βρείτε!

Ανιχνευτής


Πηγή: Wikipedia
           Leros, Churchill's folly
          Fall of Leros